1 La mujer sabia edifica su casa;
Mas la necia con sus manos la derriba.
2 El que camina en su rectitud teme a Jehová;
Mas el de caminos pervertidos lo menosprecia.
3 En la boca del necio está la vara de la soberbia;
Mas los labios de los sabios los guardarán.
4 Sin bueyes el granero está vacío;
Mas por la fuerza del buey hay abundancia de pan.
5 El testigo verdadero no mentirá;
Mas el testigo falso hablará mentiras.
6 Busca el escarnecedor la sabiduría y no la halla;
Mas al hombre entendido la sabiduría le es fácil.
7 Vete de delante del hombre necio,
Porque en él no hallarás labios de ciencia.
8 La ciencia del prudente está en entender su camino;
Mas la indiscreción de los necios es engaño.
9 Los necios se mofan del pecado;
Mas entre los rectos hay buena voluntad.
10 El corazón conoce la amargura de su alma;
Y extraño no se entremeterá en su alegría.
11 La casa de los impíos será asolada;
Pero florecerá la tienda de los rectos.
12 Hay camino que al hombre le parece derecho;
Pero su fin es camino de muerte.
13 Aun en la risa tendrá dolor el corazón;
Y el término de la alegría es congoja.
14 De sus caminos será hastiado el necio de corazón;
Pero el hombre de bien estará contento del suyo.
15 El simple todo lo cree;
Mas el avisado mira bien sus pasos.
16 El sabio teme y se aparta del mal;
Mas el insensato se muestra insolente y confiado.
17 El que fácilmente se enoja hará locuras;
Y el hombre perverso será aborrecido.
18 Los simples heredarán necedad;
Mas los prudentes se coronarán de sabiduría.
19 Los malos se inclinarán delante de los buenos,
Y los impíos a las puertas del justo.
20 El pobre es odioso aun a su amigo;
Pero muchos son los que aman al rico.
21 Peca el que menosprecia a su prójimo;
Mas el que tiene misericordia de los pobres es bienaventurado.
22 ¿No yerran los que piensan el mal?
Misericordia y verdad alcanzarán los que piensan el bien.
23 En toda labor hay fruto;
Mas las vanas palabras de los labios empobrecen.
24 Las riquezas de los sabios son su corona;
Pero la insensatez de los necios es infatuación.
25 El testigo verdadero libra las almas;
Mas el engañoso hablará mentiras.
26 En el temor de Jehová está la fuerte confianza;
Y esperanza tendrán sus hijos.
27 El temor de Jehová es manantial de vida
Para apartarse de los lazos de la muerte.
28 En la multitud del pueblo está la gloria del rey;
Y en la falta de pueblo la debilidad del príncipe.
29 El que tarda en airarse es grande de entendimiento;
Mas el que es impaciente de espíritu enaltece la necedad.
30 El corazón apacible es vida de la carne;
Mas la envidia es carcoma de los huesos.
31 El que oprime al pobre afrenta a su Hacedor;
Mas el que tiene misericordia del pobre, lo honra.
32 Por su maldad será lanzado el impío;
Mas el justo en su muerte tiene esperanza.
33 En el corazón del prudente reposa la sabiduría;
Pero no es conocida en medio de los necios.
34 La justicia engrandece a la nación;
Mas el pecado es afrenta de las naciones.
35 La benevolencia del rey es para con el servidor entendido;
Mas su enojo contra el que lo avergüenza.
1 Kalának chá'a
axagkok ma'a kelán'a
ekya'áseykegkoho
nak aqsok;
keñe m'a kelán'a
ekyeyháxma nak,
katsagkásekxohok
agkok chá'a eñama
ekteme ekyeyháxma.
2 Apcháyo chá'a etnehek
Wesse' egegkok ma'a
ekpéwomo nak aptémakxa';
ewanyaha eyke chá'a m'a
ekmaso nak aptémakxa'.
3 Keyxkohok chá'a
appeywa m'a énxet
ekyeyháxma nak;
keñe m'a énxet
apya'áseykegkoho
nak aqsok,
kamyók chá'a m'a
aptáhakxa enxoho
chá'a appeywa.
4 Méko agkok
kéltósso yaqwayam
kólchakkasek,
méko katnehek
aqsok ekyexna
eknakxamáxche
m'a namyep;
keñe m'a ekha enxoho
kéltósso ekyennaqte,
xámok katnehek
eknakxamáxche.
5 Metnehek
apmopwána amya'a m'a
apxeyenma nak chá'a
apweteykegkoho naqso';
apmopwána amya'a
eyke chá'a etnehek
ma'a apxeyenma
nak chá'a
apweteykegkoho
megkamámnaqsoho.
6 Etegyaha eykhe
apya'áseykegkoho
aqsok ma'a énxet
apwañémo nak
chá'a aqsok,
méteyágwomek eyke;
keñe m'a
apmopwána nak aqsok,
yeskohok chá'a étak
apya'áseyak aqsok.
7 Ná épetchegwomho m'a
énxet élyeyháxma nak,
hakte megkaltamaksek
xép aqsok ma'a
apkelpeywa nak.
8 Keykpelchásseshok
chá'a aptémakxa énxet
apya'áseykegkoho
nak chá'a aqsok ma'a
negya'áseykegkoho
nak aqsok,
keñe m'a énxet
ekyeyháxma nak,
kalyexanchesha chá'a
m'a aptémakxa
nak ekyeyháxma.
9 Ellektegmaha aqsa
chá'a elanagkok
aqsok ekmaso m'a
énxet'ák élyeyháxma nak,
kataqmalmakha eyke chá'a
apwáxok elanok Dios
ma'a énxet'ák meyke
nak apkeltémakxa'.
10 Ya'ásegkók egwáxok
ektémakxa nak
eklegeykegkoho ekmáske,
megkagkések nahan
ekpayheykekxa awáxok
ma'a megkateykxa nak.
11 Kólmasséssessók sa'
apxanák ma'a énxet'ák
élmasagcha'a apkeltémakxa';
tásek sa' eyke katnehek
aphéyak apxanák ma'a
énxet'ák meyke
nak apkeltémakxa'.
12 Yetneyk ámay apkene
nak kataqmelak énxet,
nétsapmakxa eyke
maheykegkok xa ámay nak.
13 Néktegmeykha kápok
ma'a senlapwayam nak,
massegwokmek agkok
ekpayheykekxa egwáxok,
kayaqmegekxak ma'a
nenlekxagweykha.
14 Kalkohok chá'a
apwáxok elanok
aptémakxa m'a
ekyeyháxma nak;
kalkohok han chá'a
apwáxok elanok
aptémakxa m'a énxet
meyke nak aptémakxa.
15 Naqsók chá'a
etnéssesek ekyókxoho
ektáhakxa enxoho
apcháneyákpo m'a
énxet meyke nak
ekxeyenma apwáxok;
elanok eyke chá'a
sekxók apmahágkaxa
m'a énxet ekha nak
ekxeyenma apwáxok.
16 Yáwhok elának
aqsok ekmaso m'a énxet
apya'áseykegkoho nak aqsok,
étnakhaksek nahan,
keñe m'a énxet ekmaso
nak aptémakxa',
megyekyek chá'a elána'.
17 Megkalchetmek
chá'a sekxók apwáxok
yaqwánxa elának
aqsok ma'a énxet
ekmanyehe nak elwok;
keñe m'a élchetámeykha
nak chá'a sekxók apwáxok,
mepekhésakpe'.
18 Énxet meyke nak
élchetámeykha apkelwáxok,
kápekxak aqsa chá'a
m'a segyeyháxma nak;
keñe m'a ekha nak
élchetámeykha apkelwáxok,
elxawagkok sa'
apkelya'áseykegkoho aqsok.
19 Elháxahagkok
sa' chá'a énxet'ák
élmasagcha'a nak
apkeltémakxa'
apmonye'e m'a
énxet'ák éltaqmalma
nak apkeltémakxa';
keñe sa' ma'a
melya'assáxma nak,
elpaqmésmakha
sa' átog apagkok
eltamhok epasmok
ma'a énxet'ák
élpéwomo nak
apkeltémakxa.
20 Kammohok
aptaqnaweykekxa
apnámakkok apagko'
ma'a énxet meyke
nak aqsok apagkok;
apxámok eyke
etnehek apnámakkok
ma'a énxet ekha
nak aqsok apagkok.
21 Aptaqnókek agkok
chá'a pók énxet,
cháxa apkelana
mey'assáxma xa,
¡apkeleñémo eyke m'a
énxet apmopyósa nak
chá'a elanok ma'a meyke
nak aqsok apagkok!
22 Elxegánegwók
chá'a ámay apagkok
ma'a énxet'ák apmáheyo
nak chá'a elanagkok
aqsok ekmaso;
keñe m'a énxet
apmáheyo nak
chá'a elának
aqsok ektaqmela,
yásekhakpohok chá'a,
kólpasmaha han.
23 Awanchek hempasmok
ma'a negwasqápeykekxoho
nak chá'a nentamheykha;
meyke aqsok egagkok
akke antéhek ma'a
nempaqméteykha naqsa
nak chá'a neghakxa'.
24 Énxet ekha nak
apya'áseykegkoho aqsok,
ekha kéláyo chá'a
katnéssesek ma'a
apmopwána nak aqsok;
keñe m'a élyeyháxma nak,
kólya'asagkohok chá'a
aptamhéyak élyeyháxma.
25 Ewagkashok
chá'a teyp pók ma'a
apxeyenma nak
chá'a ektáha naqso'
apweteykegkoho;
esexnenak eyke han
chá'a pók yetsapok
ma'a apxeyenma nak
chá'a apweteykegkoho
megkamámnaqsoho.
26 Nenteme negáyo
Wesse' egegkok,
cháxa nenteme ekyennaqte
magya'ásseyam xa,
apkelmasma nak chá'a
m'a kélketchek.
27 Nenteme negáyo
Wesse' egegkok,
cháxa éñamakxa m'a
ekyennaqte nak egnények,
segmallahanchessamól'a
sẽlpextehetma nétsapma.
28 Ekyawe
apcheymákpoho etnehek
wesse' apwányam
ma'a apxámokma nak
énxet'ák apagkok;
mékoho eyke etnehek
wesse' apwányam ma'a
apqántawók enxoho
énxet'ák apagkok.
29 Énxet mepekhésso
nak chá'a elwok,
cháxa magkenatchesso
ekyetna ekyawe
apyekpelchémo aqsok;
énxet appekhésamap nak,
cháxa magkenatchesso
apteme ekyeyháxma.
30 Hegméshok
ekyennaqte
egyempehek ma'a
ektaqmeleykha nak
chá'a egwáxok;
kaxnók ma'a
nennathe nak
chá'a aqsok,
kakpelkok ẽxchakkok.
31 Énxet aptawáseykegkoho
nak chá'a m'a meyke
nak aqsok apagkok,
elókasek chá'a m'a
ektáha axta Apkelane
keñe m'a apmopyósa
nak chá'a elanok pók,
ekyawe kéláyo
chá'a etnéssesek
Wesse' egegkok.
32 Kasexnáneyekxohok
agkok chá'a aptémakxa
ekmaso m'a énxet
ekmaso nak aptémakxa';
keñe m'a énxet
meyke nak aptémakxa,
kamyók chá'a m'a
meyke aptémakxa nak.
33 Keytek chá'a
negya'áseykegkoho
aqsok apkelwáxok ma'a
énxet ekpéwomo nak chá'a
élchetámeykha apkelwáxok,
keñe m'a énxet'ák
élyeyháxma nak,
melweték ektémakxa'.
34 Kaxátekhaksek
chá'a apchókxa
m'a ekpéwomo
nak nentémakxa';
kalmegqaksek eyke
chá'a énxet'ák ma'a
mólya'assáxma nak.
35 Yásekhohok chá'a
wesse' apwányam
ma'a apkeláneykha
apmopwána nak
aptamheykha,
etaqnók eyke chá'a
m'a megkamopwána
nak aptamheykha.