La rebelión de Coré
1 Coré hijo de Izhar, hijo de Coat, hijo de Leví, y Datán y Abiram hijos de Eliab, y On hijo de Pelet, de los hijos de Rubén, tomaron gente, 2 y se levantaron contra Moisés con doscientos cincuenta varones de los hijos de Israel, príncipes de la congregación, de los del consejo, varones de renombre. 3 Y se juntaron contra Moisés y Aarón y les dijeron: ¡Basta ya de vosotros! Porque toda la congregación, todos ellos son santos, y en medio de ellos está Jehová; ¿por qué, pues, os levantáis vosotros sobre la congregación de Jehová? 4 Cuando oyó esto Moisés, se postró sobre su rostro; 5 y habló a Coré y a todo su séquito, diciendo: Mañana mostrará Jehová quién es suyo, y quién es santo, y hará que se acerque a él; al que él escogiere, él lo acercará a sí. 6 Haced esto: tomaos incensarios, Coré y todo su séquito, 7 y poned fuego en ellos, y poned en ellos incienso delante de Jehová mañana; y el varón a quien Jehová escogiere, aquel será el santo; esto os baste, hijos de Leví. 8 Dijo más Moisés a Coré: Oíd ahora, hijos de Leví: 9 ¿Os es poco que el Dios de Israel os haya apartado de la congregación de Israel, acercándoos a él para que ministréis en el servicio del tabernáculo de Jehová, y estéis delante de la congregación para ministrarles, 10 y que te hizo acercar a ti, y a todos tus hermanos los hijos de Leví contigo? ¿Procuráis también el sacerdocio? 11 Por tanto, tú y todo tu séquito sois los que os juntáis contra Jehová; pues Aarón, ¿qué es, para que contra él murmuréis?
12 Y envió Moisés a llamar a Datán y Abiram, hijos de Eliab; mas ellos respondieron: No iremos allá. 13 ¿Es poco que nos hayas hecho venir de una tierra que destila leche y miel, para hacernos morir en el desierto, sino que también te enseñorees de nosotros imperiosamente? 14 Ni tampoco nos has metido tú en tierra que fluya leche y miel, ni nos has dado heredades de tierras y viñas. ¿Sacarás los ojos de estos hombres? No subiremos.
15 Entonces Moisés se enojó en gran manera, y dijo a Jehová: No mires a su ofrenda; ni aun un asno he tomado de ellos, ni a ninguno de ellos he hecho mal. 16 Después dijo Moisés a Coré: Tú y todo tu séquito, poneos mañana delante de Jehová; tú, y ellos, y Aarón; 17 y tomad cada uno su incensario y poned incienso en ellos, y acercaos delante de Jehová cada uno con su incensario, doscientos cincuenta incensarios; tú también, y Aarón, cada uno con su incensario. 18 Y tomó cada uno su incensario, y pusieron en ellos fuego, y echaron en ellos incienso, y se pusieron a la puerta del tabernáculo de reunión con Moisés y Aarón. 19 Ya Coré había hecho juntar contra ellos toda la congregación a la puerta del tabernáculo de reunión; entonces la gloria de Jehová apareció a toda la congregación. 20 Y Jehová habló a Moisés y a Aarón, diciendo: 21 Apartaos de entre esta congregación, y los consumiré en un momento. 22 Y ellos se postraron sobre sus rostros, y dijeron: Dios, Dios de los espíritus de toda carne, ¿no es un solo hombre el que pecó? ¿Por qué airarte contra toda la congregación? 23 Entonces Jehová habló a Moisés, diciendo: 24 Habla a la congregación y diles: Apartaos de en derredor de la tienda de Coré, Datán y Abiram.
25 Entonces Moisés se levantó y fue a Datán y a Abiram, y los ancianos de Israel fueron en pos de él. 26 Y él habló a la congregación, diciendo: Apartaos ahora de las tiendas de estos hombres impíos, y no toquéis ninguna cosa suya, para que no perezcáis en todos sus pecados. 27 Y se apartaron de las tiendas de Coré, de Datán y de Abiram en derredor; y Datán y Abiram salieron y se pusieron a las puertas de sus tiendas, con sus mujeres, sus hijos y sus pequeñuelos. 28 Y dijo Moisés: En esto conoceréis que Jehová me ha enviado para que hiciese todas estas cosas, y que no las hice de mi propia voluntad. 29 Si como mueren todos los hombres murieren estos, o si ellos al ser visitados siguen la suerte de todos los hombres, Jehová no me envió. 30 Mas si Jehová hiciere algo nuevo, y la tierra abriere su boca y los tragare con todas sus cosas, y descendieren vivos al Seol, entonces conoceréis que estos hombres irritaron a Jehová.
31 Y aconteció que cuando cesó él de hablar todas estas palabras, se abrió la tierra que estaba debajo de ellos. 32 Abrió la tierra su boca, y los tragó a ellos, a sus casas, a todos los hombres de Coré, y a todos sus bienes. 33 Y ellos, con todo lo que tenían, descendieron vivos al Seol, y los cubrió la tierra, y perecieron de en medio de la congregación. 34 Y todo Israel, los que estaban en derredor de ellos, huyeron al grito de ellos; porque decían: No nos trague también la tierra. 35 También salió fuego de delante de Jehová, y consumió a los doscientos cincuenta hombres que ofrecían el incienso.
36 Entonces Jehová habló a Moisés, diciendo: 37 Di a Eleazar hijo del sacerdote Aarón, que tome los incensarios de en medio del incendio, y derrame más allá el fuego; porque son santificados 38 los incensarios de estos que pecaron contra sus almas; y harán de ellos planchas batidas para cubrir el altar; por cuanto ofrecieron con ellos delante de Jehová, son santificados, y serán como señal a los hijos de Israel. 39 Y el sacerdote Eleazar tomó los incensarios de bronce con que los quemados habían ofrecido; y los batieron para cubrir el altar, 40 en recuerdo para los hijos de Israel, de que ningún extraño que no sea de la descendencia de Aarón se acerque para ofrecer incienso delante de Jehová, para que no sea como Coré y como su séquito; según se lo dijo Jehová por medio de Moisés.
41 El día siguiente, toda la congregación de los hijos de Israel murmuró contra Moisés y Aarón, diciendo: Vosotros habéis dado muerte al pueblo de Jehová. 42 Y aconteció que cuando se juntó la congregación contra Moisés y Aarón, miraron hacia el tabernáculo de reunión, y he aquí la nube lo había cubierto, y apareció la gloria de Jehová. 43 Y vinieron Moisés y Aarón delante del tabernáculo de reunión. 44 Y Jehová habló a Moisés, diciendo: 45 Apartaos de en medio de esta congregación, y los consumiré en un momento. Y ellos se postraron sobre sus rostros. 46 Y dijo Moisés a Aarón: Toma el incensario, y pon en él fuego del altar, y sobre él pon incienso, y ve pronto a la congregación, y haz expiación por ellos, porque el furor ha salido de la presencia de Jehová; la mortandad ha comenzado. 47 Entonces tomó Aarón el incensario, como Moisés dijo, y corrió en medio de la congregación; y he aquí que la mortandad había comenzado en el pueblo; y él puso incienso, e hizo expiación por el pueblo, 48 y se puso entre los muertos y los vivos; y cesó la mortandad. 49 Y los que murieron en aquella mortandad fueron catorce mil setecientos, sin los muertos por la rebelión de Coré. 50 Después volvió Aarón a Moisés a la puerta del tabernáculo de reunión, cuando la mortandad había cesado.
Moisés kélenmexeykekxa
1-2 Apkenmexeykekxeyk axta Moisés xama levita, aptáwen neptámen axta m'a Quehat, apwesey axta Coré, Ishar axta apketche, tén han apqántánxo Rubén énxet'ák apagkok, apwesey axta Datán, Abiram, Eliab axta apketchek, tén han On, Pélet axta apketche. Appasmeykekxeyk axta nahan doscientos cincuenta m'a nápakha nak israelitas, cham'a énxet apkelámha apmonye'e nak nepyeseksa énxet'ák, aptáha nak apkeleñama nepyeseksa m'a apkelámha apmonye'e apkelyésamap, tén han ektaqmalma nak chá'a apkelxénamap ekyókxoho yókxexma. 3 Apyókxoho axta apchaqnákxak xa, apkenmexa m'a Moisés tén han Aarón. Aptáhak axta apkeláneya s'e:
—¡Wánxa kólteme kéltémo kóltéhek ekha kéláyo! Apyókxoho énxet'ák apteme apkelpagkanchásamap ma'a Dios, aphegkek han negyeseksa negko'o negyókxoho m'a Wesse' egegkok. ¿Yaqsa ektéma kéxegke kéltéma nak kélámha kélmonye'e ekyawe kéláyo nepyeseksa m'a Wesse' egegkok énxet'ák apagkok?
4 Yetlókok axta nahan apháxaheykenta Moisés ekwokmoho aptekxeya ekpayhakxa nápat xapop apleg'a xa, 5 aptáhak axta apcháneya Coré, tén han ma'a ektáha axta appasmeykekxa:
—Saka axto'ók agko' sa' hegya'ássesagkohok Wesse' egegkok, yaqsa kexaha ektáha apagkok, tén han yaqsa kexaha apkelpagkanma, tén han ekmowána keypetchegwomho'. Wánxa sa' aqsa apwanchek épetchegwomhok ma'a ektáha nak apkelyéseykha. 6 Kólteme sa' se'e: kólsanta sa' apxata nak chá'a aqsok ánek ekmátsa ekpaqneyam éten agkok ma'a Coré, tén han ma'a apkelxegexma'a nak, 7 kólxátem sa' átex, tén sa' kólxatmok nahan ma'a aqsok ánek ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok, kólpekken sa' axto'ók ma'a nápaqtók Wesse' egegkok. Énxet apkelyéseykha enxoho m'a Wesse' egegkok, cháxa ektáha appagkanma m'a. ¡Énxet'ák levitas, wánxa kólteme kélteme néten nepyeseksa énxet'ák!
8 Tén axta Moisés aptáha makham apcháneya Coré s'e:
—Levitas, héleyxho sekxo': 9 ¿Kélanagkamcheya kexyókók kéxegke apkelyéseykencha'a axta Israel Dios apagkok nepyeseksa m'a énxet'ák Israel, tén han kélhama chá'a ketók ma'a, tén han kéltéma kéltamheykha m'a Wesse' egegkok nak kélpakxanma appagkanamap apagkok, kéllánéssama chá'a aqsok ma'a énxet'ák? 10 Apmenyeyk xép Wesse' egegkok exek ma'a ketók aphakxa, tén han ma'a nápakha nak énxet'ák apagkok levitas, keñe kaxwók kélámenyého kóltéhek apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok. 11 Kélxénáha agkok kéxegke ekmaso m'a Aarón, cháxa kélenmexeyncha'a m'a Wesse' egegkok, xép, tén han m'a apkelxegexma'a nak.
12 Tén axta Moisés apkeltamho kólyentawakxak ma'a Datán, Abiram, Eliab apketchek nak, tén axta aptáha apkelátegmowágko s'e:
—Magmakók negko'o ólxog. 13 ¿Apkenagkamcheya kaxyókak xép sẽlántekkessama m'a apchókxa ényahamakxa nak weyke nagkeygmenek, tén han yányawhéna' apyegmenek, ektémól'a kanyehek ma'a yegmen, yaqwayam helnáhapwak se'e yókxexma meykexa nak énxet, tén han apmáheyo etnehek xép apkemha apmonye' egagkok, ekha kéláyo? 14 Mehennaqlók xép xama enxoho m'a apchókxa ényahamakxa nak weyke nagkeygmenek, tén han yányawhéna' apyegmenek, ektémól'a kanyehek yegmen, mehegméssók han ma'a yókxexma, tén han ma'a émhakxa nak anmen yámet. ¿Apmenyéya exchep yohok aqsa enaqlók apyókxoho énxet ektémól'a m'a meyke apaqta'ák la'a? Ma', mólxegek negko'o m'a.
15 Aplókók apagko' axta m'a Moisés. Aptáhak axta apcháneya Wesse' egegkok se'e:
—¡Ná ema aqsa takha' aqsok apkelmésso naqsa apkelseykentegkesso xa énxet'ák nak! Malyementamák ko'o xama enxoho yámelyeheykok apnaqtósso m'a, matnéssesseykmohok nahan exma ekmaso xama enxoho m'a.
16 Tén axta Moisés aptáha apcháneya Coré s'e:
—Emyenta sa' saka nápaqtók Wesse' egegkok yetlo apkelxegexma'a. Aarón sa' nahan ewakxak ma'a. 17 Kélxama sa' chá'a kólsanták ma'a kélxata nak chá'a aqsok ánek ekmátsa ekpaqneyam éten agkok, kólxátem sa' ma'a aqsok ánek ekmátsa nak ekpaqneyam. Eswok sa' xépxa m'a apxata nak chá'a aqsok ánek ekmátsa ekpaqneyam éten agkok tén han ma'a Aarón, kólnegkenek sa' nápaqtók Wesse' egegkok yetlo m'a doscientos cincuenta énxet'ák nak.
18 Apkelsánteyk axta chá'a xama m'a apxata nak chá'a aqsok ánek ekmátsa ekpaqneyam éten agkok, apxatmégkek axta átex, tén han ma'a aqsok ánek ekmátsa nak ekpaqneyam, apnegkenágkek axta m'a átog nak kélpakxanma apchaqneykekxexa nak chá'a énxet'ák, aphakxa axta m'a Moisés tén han ma'a Aarón. 19 Appenchessek axta apcháncheseykekxa Coré apyókxoho énxet'ák ma'a átog nak kélpakxanma apchaqneykekxexa nak chá'a énxet'ák. Tekkek axta Wesse' egegkok élseyéxma apagkok nápaqta'awók ma'a apyókxoho énxet'ák. 20 Aptáhak axta Wesse' egegkok apcháneya Moisés tén han Aarón se'e:
21 —¡Kólántép sa' nepyeseksa xa énxet'ák nak, amasséssók sa' ko'o ekmanyehe agko'!
22 Apkelháxahanteyk axta eyke ekwokmoho apkeltekxeya élpayhakxa nápaqta'a xapop ma'a. Aptáhak axta s'e:
—Oh Dios, xép apteme apmésso apkelyennaqte apyókxoho énxet'ák. ¿Péya eltaqnaweygkok apyókxoho énxet, eñama apkelane mey'assáxma xama énxet?
23 Aptáhak axta Wesse' egegkok apchátegmowágkokxo Moisés se'e:
24 —Yána elyetnakhak apyókxoho israelitas ma'a kélpakxanma, aphakxa nak ma'a Coré, Datán, tén han Abiram.
25 Apchampákxeyk axta néten Moisés, apkelyetlókek axta nahan ma'a apkelámha apmonye'e nak Israel apmahágko m'a aphakxa axta Datán tén han Abiram. 26 Tén axta aptáha apkeláneya énxet'ák se'e:
—Kólántép apkelpakxeneykegkaxa nak xa énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, nágkólpaknegwomho aqsa xama enxoho m'a aqsok apagkok nak, hakte kóletsapok katnehek kéxegkáxa, eñama melya'assáxma xa énxet'ák nak.
27 Apkelyetnakha'ak axta énxet'ák ma'a apheykegkaxa axta m'a Coré, Datán, tén han Abiram. Apháha axta átog apkelpakxenéyak ma'a Datán tén han Abiram, yetlo apnaqteyegka'a, tén han apketchek. 28 Aptáhak axta makham Moisés se'e:
—Sa' eyke kélya'ásegwokmo aptáha ko'o seyáphasso Wesse' egegkok apkeltémo alának se'e ekyókxoho aqsok nak, tén han megkatnaha sekmáheyo ahagko' ko'o alána'. 29 Apkeletsekkek agkok chá'a s'e énxet'ák nak, apkeletsapma apagko' enxoho chá'a, ektémól'a m'a apyókxoho énxet'ák, eyke megkatnaha ko'o seyáphasso m'a Wesse' egegkok. 30 Sa' eyke m'a apkelana sa' Wesse' egegkok aqsok magweteya nak katnehek, ekmayheykxo enxoho xapop, élweykeságko sa' ma'a énxet'ák, yetlo m'a ekyókxoho aqsok apagkok ekyetnakxa nak, appallakmo enxoho yetlo apaqta'ák ma'a kañók agko' nak xapop, keñe sa' kólya'ásegwók kéxegke apkelwanyeykha Wesse' egegkok xa énxet'ák nak.
31 Xama axta appenchesa appaqmeyesma m'a Moisés, mayhékxeyk axta xapop kóneg aphágkaxa, 32 kelweykeságkek axta apyókxoho énxet'ák ektáha axta appasmeykekxa m'a Coré, yetlo aphawóxama, tén han ma'a ekyókxoho aqsok apagkok ekyetnakxa nak. 33 Yetlo apaqta'ák axta appallakmok ma'a kañók agko' nak xapop, ekyókxoho aqsok apagkok, tén axta ekwánaqmákxo makham ma'a xapop. Cháxa ektáhakxa axta kélmasséssekmo m'a nepyeseksa israelitas. 34 Xama axta eklegáxko élpayheykha apatña'ák, apkenyahágkek axta m'a apyókxoho israelitas apheykha axta m'a neyáwa apheykegkaxa. Aptáhak axta apkelpaqmeta s'e: “¡Hẽlweykesagkok katnehek negko'óxa kañe' xapop!” 35 Apcháphássek axta han táxa Wesse' egegkok, kelnapchek axta m'a doscientos cincuenta énxet'ák apkelseykekxésso axta m'a aqsok ánek ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok.
36 Appaqhetchessek axta Wesse' egegkok ma'a Moisés. Aptáhak axta apcháneya s'e:
37 “Yána elhaxyawássekxak neyseksa táxa eyáléwe kélxata nak chá'a aqsok ánek ekmátsa ekpaqneyam éten agkok ma'a Eleazar, Aarón apketche nak, yána sa' epalchessók makhawók ma'a átex éleymomáxche nak makham ma'a kañe' awáxok. 38 Élpagkanamaxche táhak apxata nak chá'a aqsok ánek ekmátsa ekpaqneyam éten agkok xa énxet'ák nak, apkeletsapa nak eñama melya'assáxma, hakte kélmeykha axta chá'a yaqwayam kólnegkenwók nahaqtók ko'o m'a aqsok ánek ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok. Kólpeykásekxa sa' xa sawo nak yaqwayam sa' kólyepetchesek émpehek ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok, yaqwayam sa' katnehek ekxénweykekxoho chá'a apkelwáxok kéleysso m'a israelitas.”
39 Apchánchesákxeyk axta kélxata nak chá'a aqsok ánek ekmátsa ekpaqneyam éten agkok sawo élyexwase m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Eleazar, apkelseykekxa axta m'a énxet'ák apkeletsapa axta eñama élwatno m'a táxa, apkeltamhók axta kólpeykásekxak yaqwayam kólyepetchesek émpehek ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. 40 Cháxa ekteme axta éltennáseykekxoho chá'a eyeysso m'a israelitas, megkamopwána épetchegwomhok chá'a ekwatnamáxchexa aqsok egkések Wesse' egegkok ma'a aqsok ánek ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok, metnaha enxoho Aarón aptawán'ák neptámen; hakte aptemék agkok xa, kaxhok sa' ektáhakxa m'a ektáhakxa axta Coré, yetlo m'a apkelxegexma'a nak. Apyókxoho axta nahan apkelánegkok, ekhawo apkeltamhókxa axta etnehek Wesse' egegkok ma'a Eleazar, apchásennaya axta eltennaksek ma'a Moisés.
41 Keñe axta mók ekhem, apcheynawo apkelpaqmeteyncha'a apyókxoho énxet'ák Israel aptaqnawaya m'a Moisés tén han Aarón. Axta aptáhak apcháneya s'e:
—¡Kélnapchek kéxegke Wesse' egegkok énxet'ák apagkok!
42 Apyókxoho axta apwakhegwokmok ma'a aphakxa axta Moisés tén han Aarón; tén axta apkelenmexákxoho m'a kélpakxanma apchaqneykekxexa nak chá'a énxet'ák. Yetlókok axta nahan eyapma yaphope m'a, tekkek axta Wesse' egegkok élseyéxma apagkok. 43 Tén axta Moisés tén han Aarón, apkelxega apchaqnágwokmo m'a apmonye' nak kélpakxanma apchaqneykekxexa énxet'ák, 44 aptáhak axta Wesse' egegkok apcháneya Moisés se'e:
45 —¡Kólántép sa' nepyeseksa xa énxet'ák nak, amasséssók sa' ko'o ekmanyehe agko'!
Apháxahánteyk axta eyke Moisés tén han Aarón ekwokmoho apkeltekxeya élpayhakxa nápaqta'a xóp, 46 tén axta Moisés aptáha apcháneya Aarón se'e:
—Esanta apxata nak chá'a aqsok ánek ekmátsa ekpaqneyam éten agkok, exátem sa' átex éleñama nak ma'a ekwatnamáxchexa aqsok, tén sa' exatmok nahan ma'a aqsok ánek ekmátsa nak ekpaqneyam; emyekxa sa' heykxe m'a aphágkaxa nak énxet'ák, elmaxna sa' Dios meyaqmagkásekxeyk melya'assáxma m'a, hakte aplókek ma'a Wesse' egegkok, tekkek nahan kaxwók ma'a negmasse ekmaso.
47 Aptemék axta Aarón ma'a aptáhakxa axta apcháneya m'a Moisés, apketchágkokxeyk axta apmeyákxo m'a apchaqnákxexa axta énxet'ák. Tekkessek axta aqsok ekmaso nepyeseksa énxet'ák ma'a negmasse ekmaso apcháphasso axta m'a Dios. Appekkenchek axta Aarón ma'a aqsok ánek ekmátsa nak ekpaqneyam, tén axta apkelmaxneya Dios apkeltamho meyaqmagkásekxeyk melya'assáxma m'a énxet'ák. 48 Apkenegwokmek axta nepyeseksa m'a apkeletsapma axta, tén han ma'a meletsapma axta makham, tén axta ekmassa m'a negmasse, 49 catorce mil setecientos énxet axta apkeletsapak, meyke kélyetsáteykekxa m'a apmonye' apkeletsapma axta, apkelsexnenagkama axta m'a Coré. 50 Xama axta ekmassa m'a negmasse, apmeyákxeyk axta makham Aarón m'a átog nak kélpakxanma apchaqneykekxexa énxet'ák, yaqwayam exnakxohok makham xamók ma'a Moisés.