El año de reposo de la tierra y el año del jubileo
1 Jehová habló a Moisés en el monte de Sinaí, diciendo: 2 Habla a los hijos de Israel y diles: Cuando hayáis entrado en la tierra que yo os doy, la tierra guardará reposo para Jehová. 3 Seis años sembrarás tu tierra, y seis años podarás tu viña y recogerás sus frutos. 4 Pero el séptimo año la tierra tendrá descanso, reposo para Jehová; no sembrarás tu tierra, ni podarás tu viña. 5 Lo que de suyo naciere en tu tierra segada, no lo segarás, y las uvas de tu viñedo no vendimiarás; año de reposo será para la tierra. 6 Mas el descanso de la tierra te dará para comer a ti, a tu siervo, a tu sierva, a tu criado, y a tu extranjero que morare contigo; 7 y a tu animal, y a la bestia que hubiere en tu tierra, será todo el fruto de ella para comer.
8 Y contarás siete semanas de años, siete veces siete años, de modo que los días de las siete semanas de años vendrán a serte cuarenta y nueve años. 9 Entonces harás tocar fuertemente la trompeta en el mes séptimo a los diez días del mes; el día de la expiación haréis tocar la trompeta por toda vuestra tierra. 10 Y santificaréis el año cincuenta, y pregonaréis libertad en la tierra a todos sus moradores; ese año os será de jubileo, y volveréis cada uno a vuestra posesión, y cada cual volverá a su familia. 11 El año cincuenta os será jubileo; no sembraréis, ni segaréis lo que naciere de suyo en la tierra, ni vendimiaréis sus viñedos, 12 porque es jubileo; santo será a vosotros; el producto de la tierra comeréis.
13 En este año de jubileo volveréis cada uno a vuestra posesión. 14 Y cuando vendiereis algo a vuestro prójimo, o comprareis de mano de vuestro prójimo, no engañe ninguno a su hermano. 15 Conforme al número de los años después del jubileo comprarás de tu prójimo; conforme al número de los años de los frutos te venderá él a ti. 16 Cuanto mayor fuere el número de los años, aumentarás el precio, y cuanto menor fuere el número, disminuirás el precio; porque según el número de las cosechas te venderá él. 17 Y no engañe ninguno a su prójimo, sino temed a vuestro Dios; porque yo soy Jehová vuestro Dios.
18 Ejecutad, pues, mis estatutos y guardad mis ordenanzas, y ponedlos por obra, y habitaréis en la tierra seguros; 19 y la tierra dará su fruto, y comeréis hasta saciaros, y habitaréis en ella con seguridad. 20 Y si dijereis: ¿Qué comeremos el séptimo año? He aquí no hemos de sembrar, ni hemos de recoger nuestros frutos; 21 entonces yo os enviaré mi bendición el sexto año, y ella hará que haya fruto por tres años. 22 Y sembraréis el año octavo, y comeréis del fruto añejo; hasta el año noveno, hasta que venga su fruto, comeréis del añejo. 23 La tierra no se venderá a perpetuidad, porque la tierra mía es; pues vosotros forasteros y extranjeros sois para conmigo. 24 Por tanto, en toda la tierra de vuestra posesión otorgaréis rescate a la tierra.
25 Cuando tu hermano empobreciere, y vendiere algo de su posesión, entonces su pariente más próximo vendrá y rescatará lo que su hermano hubiere vendido. 26 Y cuando el hombre no tuviere rescatador, y consiguiere lo suficiente para el rescate, 27 entonces contará los años desde que vendió, y pagará lo que quedare al varón a quien vendió, y volverá a su posesión. 28 Mas si no consiguiere lo suficiente para que se la devuelvan, lo que vendió estará en poder del que lo compró hasta el año del jubileo; y al jubileo saldrá, y él volverá a su posesión.
29 El varón que vendiere casa de habitación en ciudad amurallada, tendrá facultad de redimirla hasta el término de un año desde la venta; un año será el término de poderse redimir. 30 Y si no fuere rescatada dentro de un año entero, la casa que estuviere en la ciudad amurallada quedará para siempre en poder de aquel que la compró, y para sus descendientes; no saldrá en el jubileo. 31 Mas las casas de las aldeas que no tienen muro alrededor serán estimadas como los terrenos del campo; podrán ser rescatadas, y saldrán en el jubileo. 32 Pero en cuanto a las ciudades de los levitas, estos podrán rescatar en cualquier tiempo las casas en las ciudades de su posesión. 33 Y el que comprare de los levitas saldrá de la casa vendida, o de la ciudad de su posesión, en el jubileo, por cuanto las casas de las ciudades de los levitas son la posesión de ellos entre los hijos de Israel. 34 Mas la tierra del ejido de sus ciudades no se venderá, porque es perpetua posesión de ellos.
35 Y cuando tu hermano empobreciere y se acogiere a ti, tú lo ampararás; como forastero y extranjero vivirá contigo. 36 No tomarás de él usura ni ganancia, sino tendrás temor de tu Dios, y tu hermano vivirá contigo. 37 No le darás tu dinero a usura, ni tus víveres a ganancia. 38 Yo Jehová vuestro Dios, que os saqué de la tierra de Egipto, para daros la tierra de Canaán, para ser vuestro Dios.
39 Y cuando tu hermano empobreciere, estando contigo, y se vendiere a ti, no le harás servir como esclavo. 40 Como criado, como extranjero estará contigo; hasta el año del jubileo te servirá. 41 Entonces saldrá libre de tu casa; él y sus hijos consigo, y volverá a su familia, y a la posesión de sus padres se restituirá. 42 Porque son mis siervos, los cuales saqué yo de la tierra de Egipto; no serán vendidos a manera de esclavos. 43 No te enseñorearás de él con dureza, sino tendrás temor de tu Dios. 44 Así tu esclavo como tu esclava que tuvieres, serán de las gentes que están en vuestro alrededor; de ellos podréis comprar esclavos y esclavas. 45 También podréis comprar de los hijos de los forasteros que viven entre vosotros, y de las familias de ellos nacidos en vuestra tierra, que están con vosotros, los cuales podréis tener por posesión. 46 Y los podréis dejar en herencia para vuestros hijos después de vosotros, como posesión hereditaria; para siempre os serviréis de ellos; pero en vuestros hermanos los hijos de Israel no os enseñorearéis cada uno sobre su hermano con dureza.
47 Si el forastero o el extranjero que está contigo se enriqueciere, y tu hermano que está junto a él empobreciere, y se vendiere al forastero o extranjero que está contigo, o a alguno de la familia del extranjero; 48 después que se hubiere vendido, podrá ser rescatado; uno de sus hermanos lo rescatará. 49 O su tío o el hijo de su tío lo rescatará, o un pariente cercano de su familia lo rescatará; o si sus medios alcanzaren, él mismo se rescatará. 50 Hará la cuenta con el que lo compró, desde el año que se vendió a él hasta el año del jubileo; y ha de apreciarse el precio de su venta conforme al número de los años, y se contará el tiempo que estuvo con él conforme al tiempo de un criado asalariado. 51 Si aún fueren muchos años, conforme a ellos devolverá para su rescate, del dinero por el cual se vendió. 52 Y si quedare poco tiempo hasta el año del jubileo, entonces hará un cálculo con él, y devolverá su rescate conforme a sus años. 53 Como con el tomado a salario anualmente hará con él; no se enseñoreará en él con rigor delante de tus ojos. 54 Y si no se rescatare en esos años, en el año del jubileo saldrá, él y sus hijos con él. 55 Porque mis siervos son los hijos de Israel; son siervos míos, a los cuales saqué de la tierra de Egipto. Yo Jehová vuestro Dios.
Yeyam megkólcheneykekxexa aqsok namyep
1 Appaqhetchessek axta Wesse' egegkok Moisés ma'a egkexe Sinaí. Aptáhak axta apcháneya s'e:
2 “Etne sa' elának israelitas se'e: Kélántáxneyk sa' agkok kéxegke m'a xapop sekmáheyo nak ko'o agkések, kóllókassesek sa' ekyampe xapop kélagkok, ekxeyenma kélwáxok ma'a Wesse' egegkok. 3 Kélwanchek sa' chá'a kólchenekxak aqsok namyep kélagkok ekweykmoho seis apyeyam. Seis apyeyam sa' han katnehek kélyaqténcháseyak aktegák ma'a anmen yámet kélcheneykekxa', tén han kélnakxo m'a ekyexna, 4 keñe sa' ekwokmo enxoho siete apyeyam, kallókasek sa' ekyampe m'a xapop, ekxeyenweykekxoho kélwáxok ma'a Wesse' egegkok; nágkólchenekxa aqsa namyep kélagkok aqsok xa apyeyam nak, nágkólyaqténchesák nahan aktegák ma'a anmen yámet kélcheneykekxa. 5 Nágkólyaqtén nahan ma'a hótáhap apteyapma naqsa nak, natámen nak ekpenchásamáxche kélyaqténma, nágkólneyx nahan ekyexna anmen yámet kélcheneykekxa megkólyaqténchesso nak aktegák; kallókashok agko' sa' ekyampe m'a xapop. 6 Aqsok ekteyapma nak neyseksa éllókasso ekyampe xapop, kaxhok sa' yaqwayam kóltók kéxegke, tén han kélláneykha apkelennay'a, tén han kelwán'ák, tén han ma'a apkeltamheykha nak chá'a, tén han ma'a apkeleñama nak mók nekha', apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, 7 tén han ma'a aqsok kélnaqtósso, tén han ma'a aqsok nawha'ák éllo élleykha nak ma'a apchókxa. Nento sa' katnehek ma'a ekyókxoho aqsok ektekkesso nak xapop.
8 “Kólyetsátekxa sa' siete apyeyam por siete, cuarenta y nueve apyeyam sa' katyapok 9 keñe m'a ekhem diez, pelten siete nak, ekteme nak ekhem megkólyaqmagkáseykekxexa nentémakxa', kólaqkahaksek sa' nepkések apkennawók apkepetek ekyókxoho s'e kañe' apchókxa nak. 10 Apyeyam appagkanamap sa' kéxegke kólteméssesek ma'a apyeyam cincuenta nak: katnehek sa' apyeyam kélchexeykekxexa énxet'ák, kóltennaksek sa' kéxegke apyókxoho apheykha nak kélókxa' peya kólchexeykxa'. Apyókxoho énxet sa' chá'a elmeyekxak ma'a ekheykegkaxa nak apnámakkok, elmekxak sa' makham ma'a xapop apagkok axta. 11 Katnehek sa' kéxegke apyeyam kélchexeykekxexa m'a apyeyam cincuenta, megkólchenekxeyk sa' aqsok xa apyeyam nak, megkólyaqtennek sa' nahan ma'a hótáhap apteyapma naqsa nak, megkólyaqténchesagkek sa' nahan aktegák anmen yámet kélcheneykekxa, megkólnakxek sa' nahan ma'a ekyexna nak, 12 hakte apyeyam ekpagkanamaxche kélagkok kéxegke xa, tén han kélchexeykekxa. Kóltawagkok sa' aqsa m'a aqsok ektekkesso agko' nak ma'a xapop.
13 “Kólmekxak sa' makham kéxegke xapop kélagkok kélyókxoho, cháxa apyeyam sẽlchexeykekxexa nak. 14 Apyenyókek sa' agkok xapop apagkok xama énxet, essenhan apmákxo enxoho chá'a xapop apagkok pók, ná etwasagkoho chá'a pók; 15 énxet apma nak xapop, eyánmagkasek chá'a m'a ekwánxa nak ekhem, eyeynamo m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, keñe sa' ma'a ektáha nak chá'a apyamasma, emok sa' chá'a ekyánmaga eyeyméxchexa enxoho makham apyeyam eknakxamáxche m'a aqsok ekyexna. 16 Awanhek sa' katnehek ekyánmaga m'a apxáma enxoho makham apyeyam eyeyméxko kasawhaxchek eknakxamáxche m'a aqsok ekyexna; ketsék sa' eyke katnehek ekyánmaga m'a eyeyméxko enxoho apqántawok apyeyam, hakte aqsok kélcheneykekxa chá'a kélyánmagkasso kélyamasma m'a.
17 “Nágkóltawasagkoho chá'a kélmók. Kólxekmós kéláyo Dios kélagkok. Hakte ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok. 18 Kóllána segánamakxa ahagkok, kólyahakxoho m'a seyánamakxa nak kóltéhek. Kólyahakxoho, tén sa' tásek katnehek kélheykha m'a kélókxa'; 19 keyxnések sa' aqsok xapop, keñe sa' kéxegke tásek katnehek kélheykha m'a kañe', kóltawagkok sa' ma'a aqsok ekyexnésso nak, ekwokmoho kélyaqkanakmo.
20 “Lapmaxcheyk kexa katnehek kólmaxneyha kéxegke s'e: ‘¿Yaqsa sa' antók neyseksa siete apyeyam, magkegwagko enxoho agkenekxak aqsok, tén han annakxek ekyexna negkeneykekxa'?’ 21 Apasmok sa' eyke ko'o eyxnéssesek aqsok kélcheneykekxa' neyseksa seis apyeyam, kaxhok sa' apqántánxo apyeyam ma'a aqsok kélcheneykekxa kélnakxo nak; 22 keñe sa' kóltók aqsok aktek ekyexna kélcheneykekxa' kéltaqmelchesso, neyseksa kélcheneykekxa makham ma'a apyeyam ocho, kawomhok sa' han kélto apyeyam nueve m'a aqsok aktek ekyexna kéltaqmelchesso, ekweykmoho kélnakxa makham ma'a aqsok ekyexna kélcheneykekxa'.
23 “Megkólyenyewek sa' chá'a kéxegke xapop kélyamasmo kélagko': ko'o ahagkok xapop, yaqwatakxoho kélheykha eyke aqsa kéxegke kañe' nak, máxa meyk'a ahagkok ko'o. 24 Cháxa keñamak, cham'a ekyókxoho xapop kélagkok nak kéxegke, kéméxcheyk kólmeyásekxak makham yaqwayam emekxak ekha ekyánmaga m'a ektáha axta apagkok nano'.
25 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok, keñe apmésa enxoho ekha ekyánmaga xapop apagkok, ey'áwak sa' xama m'a ektáha nak pók apagko', keñe sa' emekxak ma'a xapop apyamasma nak ma'a pók nak.
26 “Méko sa' agkok xama enxoho pók yaqwayam emekxak xapop apagkok apyamasma m'a énxet, keñe sa' apwet'a enxoho ekhawo yaqwayam emekxa', emekxohok sa' apagko', 27 ey'asagkohok sa' ekwánxa axta sekxók eyeynókxa axta apyenyawa, egkeyásekxak sa' makham ekwánxa axta selyaqye apmésso m'a ektáha axta apmeykekxa', exnéshok sa' apmésso m'a ekwánxa enxoho eyeymomáxche' yaqwayam egkések, keñe sa' emekxak makham ma'a xapop apagkok axta. 28 Sa' agkok ewagkásak ekwánxa enxoho yaqwayam emekxak makham ma'a xapop apagkok, etnehek sa' apagkok ma'a ektáha nak apmeykekxa', ekweykmoho m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak; yaqwánxa sa' kólyenyekxak makham ma'a xapop nak, keñe sa' ma'a ektáha axta apyamasma, emekxak makham.
29 “Apyenyókek sa' agkok apxagkok xama énxet xama tegma apwányam yetlo nak kélhaxtegkesso nepyáwa', apwanchek sa' emekxak makham ekwokmo enxoho xama apyeyam apyamasma, ekwánxa axta ekhem apyenyawa. 30 Sa' agkok kólyánmagkásekxak makham ma'a tegma nak, ekwokmo enxoho xama apyeyam, etnehek sa' apagkok meyke néxa m'a ektáha nak apma, tén han ma'a aptawán'ák neptámen. Megkólmekxeyk sa' nahan ma'a ekwokmo enxoho apyeyam sẽlchexeykekxexa. 31 Keñe sa' ma'a tegma aphéyak nak tegma apketkók meyke nak kélhaxtegkesso nepyáwa', elxénakpok sa' aphawo m'a ektémól'a m'a xapop ekhéyak la'a yókxexma: kélwanchek sa' kólmekxa', kólmeyásekxak sa' makham ektáha nak apagkok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak.
32 “Levitas sa' aqsa chá'a apwanchek elmekxak tegma, aphéyak nak tegma apkelyawe apagkok ma'a. 33 Xama levita sa' agkok apmeykekxa, etyapok sa' apxagkok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, emyekxak sa' ma'a tegma apwányam ekyetnamakxa nak xapop apagkok, hakte wánxa apagkok levitas ma'a apxanák apheykegko nak ma'a tegma apwányam, nepyeseksa nak israelitas. 34 Megkólyenyewek sa' chá'a m'a xapop ektaqmelakxa nak pa'at, apagkok nak tegma apkelyawe apagkok ma'a levitas, hakte apagkok meyke néxa m'a.
35 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok, keñe ey'óták xép, epásem sa', apteméssessamól'a m'a énxet apkeñama nak mók nekha apwe nak yaqwatakxoho, exnés sa' apxagkok. 36 Ná elyementem aqsa aqsok apagkok, ná elmaxna han ekyawe ekyánmaga apmassáseykha aqsok apagkok; etne chá'a apcháyo Dios, exnés chá'a apxagkok ma'a apchókxa xamo' nak. 37 Ná elmaxna han ekyawe ekyánmaga apmassáseykha selyaqye apagkok, nágyenátchessesák nahan ekyánmaga apkelmésso m'a nento. 38 Ko'o sekteme Wesse', Dios kélagkok nak kéxegke, sélántekkesso axta Egipto, yaqwayam agkések xapop ma'a Canaán, tén han yaqwayam atnehek Dios kélagkok.
39 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok apha xamo' xép, apmeyásekpek sa' agkok xép ekha ekyánmaga, ná etnésses aqsa yásennaha m'a kélteméssessamól'a kélásenneykha naqsa; 40 etnésses ma'a ektémól'a xama énxet aptamheykha, essenhan ektémól'a meyk'a. Etnéssesha sa' xép ekweykmoho m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa, 41 keñe sa' apwanchek etyapok ma'a apxagkok, yetlo apketchek, yaqwayam enxoho epáxaqwakxak makham ma'a aphawóxama, tén han ma'a ekyetnamakxa nak xapop apagkok apyapmeyk nano'; 42 hakte séláneykha ko'o m'a; ko'o axta sélántekkesso Egipto, megkeymexchek kólchexeykxak ekha ekyánmaga, yaqwayam kólteméssesek kélásenneykha naqsa. 43 Ná énnaqtésha apyempehek enaqtawasagkoho'; exekmós apcháyo Dios apagkok.
44 “Apmenyeyk agkok xép exek apkelásenneykha naqsa apkelennay'a, essenhan kelwán'ák, etenyágwom sa' ekha ekyánmaga m'a apheykegkaxa nak pók énxet'ák apheykencha'a nak nepyáwa'. 45 Apwanchek han elmok ma'a énxet apkeleñama nak mók nekha apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, tén han ma'a apketchek appalleyam nak neyseksa apheykha s'e kélókxa nak kéxegke; eyke kélwanchek kéxegke kólmok ekha ekyánmaga xa yaqwayam kóltéhek kélagkok 46 tén han kólnegkenchásekxak aqsok kélagkok ma'a apketchek nak, kéletsapa enxoho kéxegke; kólásennaha sa' chá'a kéxegke xa. Megkólwanchek sa' eyke kéxegke kólyennaqtésha kélyempe'ék kólnaqtawasagkohok ma'a kélpeywomo xamo', kéxegke kélteme nak israelitas.
47 “Xámchek agkok aqsok apagkok xama énxet apkeñama nak mók nekha', apha nak xapop kélagkok, keñe ektáha enxoho meyke aqsok apagkok ma'a kélókxa xamo', apha nak ketók apxagkok ma'a énxet apkeñama nak mók nekha, apmeyásekpek sa' agkok xa énxet apkeñama nak mók nekha, essenhan pók énxet enxoho apkeñama mók nekha, 48 kélwanchek sa' makham kólmekxa', natámen apyenyawamakpekxa' apagko'. Apwanchek sa' emekxak ma'a apkelyáxeg essenhan apkelpepma, 49 essenhan apyaha', essenhan apyaha' apketche nak, essenhan ma'a pók ektáha nak chá'a apnámakkok apagko'; apwanchek eyke han emakpekxohok apagko' ekyetna enxoho yaqwayam elána', 50 elyetsátekxohok sa' xamo' ma'a ektáha axta apma, eyeynamo m'a apyeyam apyenyawákpo axta, ekweykmoho apyeyam sẽlchexeykekxexa nak: kólhéshok sa' ekwánxa ekyánmaga m'a apyeyam kélyamasma, keñe sa' ma'a ekhem aptamheykha, kólyetsátekxak sa' ekweykenxa nak chá'a kélyánmagkasso kélmésso m'a apkeltamheykha nak chá'a. 51 Apxámok sa' agkok makham apyeyam apkeymékpo, eyánmagkasek sa' ekyánmaga apmomakpekxa m'a ekwánxa nak apxawe kélyánmagkasso m'a sekxók axta apyenyawákpo; 52 apqántawók apyeyam sa' agkok apkeymékpok yaqwayam kammok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, egkések sa' ekyaqmageykekxa apmomakpekxa m'a apwánxa enxoho apyeyam apkeymékpo makham. 53 Kólteméssesek sa' ma'a kélteméssessamól'a énxet kélmésso nak chá'a aptamheykha xama apyeyam; nágkólho chá'a kólyennaqtésha kélyempe'ék kólnaqtawasagkoho'.
54 “Sa' agkok kóltáhak kélmeykekxa xa ektáha nak, sa' kólyenyekxak ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, yetlo apketchek, 55 hakte ko'o séláneykha m'a israelitas, séláneykha ahancha'awo'; ko'o axta sélántekkesso m'a Egipto. Ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok.