El levita y su concubina
1 En aquellos días, cuando no había rey en Israel, hubo un levita que moraba como forastero en la parte más remota del monte de Efraín, el cual había tomado para sí mujer concubina de Belén de Judá. 2 Y su concubina le fue infiel, y se fue de él a casa de su padre, a Belén de Judá, y estuvo allá durante cuatro meses. 3 Y se levantó su marido y la siguió, para hablarle amorosamente y hacerla volver; y llevaba consigo un criado, y un par de asnos; y ella le hizo entrar en la casa de su padre. 4 Y viéndole el padre de la joven, salió a recibirle gozoso; y le detuvo su suegro, el padre de la joven, y quedó en su casa tres días, comiendo y bebiendo y alojándose allí. 5 Al cuarto día, cuando se levantaron de mañana, se levantó también el levita para irse; y el padre de la joven dijo a su yerno: Conforta tu corazón con un bocado de pan, y después os iréis. 6 Y se sentaron ellos dos juntos, y comieron y bebieron. Y el padre de la joven dijo al varón: Yo te ruego que quieras pasar aquí la noche, y se alegrará tu corazón. 7 Y se levantó el varón para irse, pero insistió su suegro, y volvió a pasar allí la noche. 8 Al quinto día, levantándose de mañana para irse, le dijo el padre de la joven: Conforta ahora tu corazón, y aguarda hasta que decline el día. Y comieron ambos juntos. 9 Luego se levantó el varón para irse, él y su concubina y su criado. Entonces su suegro, el padre de la joven, le dijo: He aquí ya el día declina para anochecer, te ruego que paséis aquí la noche; he aquí que el día se acaba, duerme aquí, para que se alegre tu corazón; y mañana os levantaréis temprano a vuestro camino y te irás a tu casa.
10 Mas el hombre no quiso pasar allí la noche, sino que se levantó y se fue, y llegó hasta enfrente de Jebús, que es Jerusalén, con su par de asnos ensillados, y su concubina. 11 Y estando ya junto a Jebús, el día había declinado mucho; y dijo el criado a su señor: Ven ahora, y vámonos a esta ciudad de los jebuseos, para que pasemos en ella la noche. 12 Y su señor le respondió: No iremos a ninguna ciudad de extranjeros, que no sea de los hijos de Israel, sino que pasaremos hasta Gabaa. Y dijo a su criado: 13 Ven, sigamos hasta uno de esos lugares, para pasar la noche en Gabaa o en Ramá. 14 Pasando, pues, caminaron, y se les puso el sol junto a Gabaa que era de Benjamín. 15 Y se apartaron del camino para entrar a pasar allí la noche en Gabaa; y entrando, se sentaron en la plaza de la ciudad, porque no hubo quien los acogiese en casa para pasar la noche.
16 Y he aquí un hombre viejo que venía de su trabajo del campo al anochecer, el cual era del monte de Efraín, y moraba como forastero en Gabaa; pero los moradores de aquel lugar eran hijos de Benjamín. 17 Y alzando el viejo los ojos, vio a aquel caminante en la plaza de la ciudad, y le dijo: ¿A dónde vas, y de dónde vienes? 18 Y él respondió: Pasamos de Belén de Judá a la parte más remota del monte de Efraín, de donde soy; y había ido a Belén de Judá; mas ahora voy a la casa de Jehová, y no hay quien me reciba en casa. 19 Nosotros tenemos paja y forraje para nuestros asnos, y también tenemos pan y vino para mí y para tu sierva, y para el criado que está con tu siervo; no nos hace falta nada. 20 Y el hombre anciano dijo: Paz sea contigo; tu necesidad toda quede solamente a mi cargo, con tal que no pases la noche en la plaza. 21 Y los trajo a su casa, y dio de comer a sus asnos; y se lavaron los pies, y comieron y bebieron.
22 Pero cuando estaban gozosos, he aquí que los hombres de aquella ciudad, hombres perversos, rodearon la casa, golpeando a la puerta; y hablaron al anciano, dueño de la casa, diciendo: Saca al hombre que ha entrado en tu casa, para que lo conozcamos. 23 Y salió a ellos el dueño de la casa y les dijo: No, hermanos míos, os ruego que no cometáis este mal; ya que este hombre ha entrado en mi casa, no hagáis esta maldad. 24 He aquí mi hija virgen, y la concubina de él; yo os las sacaré ahora; humilladlas y haced con ellas como os parezca, y no hagáis a este hombre cosa tan infame. 25 Mas aquellos hombres no le quisieron oír; por lo que tomando aquel hombre a su concubina, la sacó; y entraron a ella, y abusaron de ella toda la noche hasta la mañana, y la dejaron cuando apuntaba el alba. 26 Y cuando ya amanecía, vino la mujer, y cayó delante de la puerta de la casa de aquel hombre donde su señor estaba, hasta que fue de día.
27 Y se levantó por la mañana su señor, y abrió las puertas de la casa, y salió para seguir su camino; y he aquí la mujer su concubina estaba tendida delante de la puerta de la casa, con las manos sobre el umbral. 28 Él le dijo: Levántate, y vámonos; pero ella no respondió. Entonces la levantó el varón, y echándola sobre su asno, se levantó y se fue a su lugar. 29 Y llegando a su casa, tomó un cuchillo, y echó mano de su concubina, y la partió por sus huesos en doce partes, y la envió por todo el territorio de Israel. 30 Y todo el que veía aquello, decía: Jamás se ha hecho ni visto tal cosa, desde el tiempo en que los hijos de Israel subieron de la tierra de Egipto hasta hoy. Considerad esto, tomad consejo, y hablad.
Levita tén han kelán'a apmeykha naqsa
1 Apmomchek axta levita xama kelán'a apmeykha naqsa eñama axta m'a Belén nak Judá, apha axta m'a makhawo agko' nak egkexe Efraín, meykexa axta makham wesse' apwányam ma'a Israel. 2 Taqnawágweykmek axta eyke m'a kelán'a nak, keñe axta ektaqhémo m'a Belén, aphakxa axta yáp. Cuatro pelten axta temék ekheykekxa m'a, 3 tén axta apkemheykegkokxo m'a levita, yaqwayam enxoho yának keytlakxak makham. Apyentegkek axta xama apkeláneykha, keñe han ánet yámelyeheykok, meyk axta han takha' m'a yáp apxagkok nak. 4 Apmeyk axta han takha' m'a yáp yetlo ekpayheykekxoho apwáxok, apkeltamhók axta han exnakxak xamo' ma'a. Apkelhakmek axta han ántánxo ekhem ma'a yáp apxagkok nak kelán'a, cham'a levita yetlo m'a apkeláneykha, etawagkok axta chá'a aptéyak, énagkok axta han chá'a apyenéyak, tén axta enaqtének han chá'a, 5 axto'ók agko' axta han apnaqxétekhágko peya eltaqhekxak ekwokmo cuatro ekhem. Xama axta peya eltaqhoho', aptáhak axta apcháneya apepháyem kelán'a yáp se'e:
—Etaw sa' amonye' aptaqheykekxa s'e pán nak, nápakhók sa' eykhe, yaqwayam énnáwho'.
6 Apháha axta apqánet aptókagko tén han apyenágko apyenéyak, keñe axta yáp ma'a kelán'a nak apkeltamho makham kalhekxa', tén han kanaqténekxak makham axta'a yetlo élpayheykekxa awáxok. 7 Apkempákxeyk axta eykhe néten peya etaqhohok ma'a levita, apkelenxanakmek axta eyke apepyáta', tén axta aphákxo makham.
8 Wokmek axta cinco ekhem, axto'ók agko' axta apxatakha'a m'a levita peya eykhe etaqhekxa', apkeltamhók axta eyke makham etwekxak apto m'a kelán'a yáp amonye' aptaqheykekxa', yaqwayam enxoho kagkések apyennaqte; aptókek axta apto xamo' ekwokmoho ektaxnakmo. 9 Apkempákxeyk axta néten peya etaqhekxak ma'a levita yetlo m'a kelán'a apmeykha naqsa, tén han apchásenneykha, apkeltennássek axta eyke apepyáta' ektaxnakmo, tén han peya katxek ekhem, tén axta apkeltamho makham exnekxak axta'a, tén han etyenek, yetlo élpayheykekxa awáxok, keñe kalántépok axto'ók agko'. 10 Axta eyke emakók exnekxak makham mók axta'a m'a levita, aptaqhákxeyk axta yetlo m'a kelán'a apmeykha naqsa, tén han apchásenneykha, yetlo han ánet yámelyeheykok apkeltahanchesso axta. Xama axta eyágketwákxo m'a Jebús, cham'a Jerusalén, 11 aptáhak axta apcháneya apchásenneykha m'a levita:
—¿Mannaqténeya axta'a s'e tegma apwányam apagkok nak jebuseos?
12 Apchátegmowágkek axta levita:
—Ma', mogwanchek annaqtének se'e tegma apwányam nak, hakte háwe israelitas apheykegkaxa'. Ólxog sa' aqsa ekweykekxoho m'a Guibeá, 13 sa' kexa annaqteyenwakxak axta'a m'a Guibeá, essenhan ma'a Ramá.
14 Keñe axta apkelxega aqsa, peyk axta katxek ekhem apkelwákxo m'a Guibeá, tegma apwányam apagkok axta m'a Benjamín énxet'ák apagkok. 15 Tén axta apkelyetnakhágwokmo apkelmahágko m'a Guibeá, peya enaqtének axta'a m'a, aptaxnegwokmek axta levita m'a, axta aphakmok ma'a apheykegkaxa axta chá'a énxet'ák elweynchamha m'a tegma apwányam, hakte méko axta ekmésa yaqwánxa enaqtének.
16 Yáqtéssek axta, apyeykhágwa'akteyk axta xama kelaphope apkeñékto aptamheykegkaxa'. Egkexe Efraín axta apkeñamak xa kelaphope nak, aphegkek axta m'a, máxa axta aptemék ma'a énxet apkeñama mók nekha, hakte Benjamín énxet'ák apagkok axta m'a apheykencha'a axta Guibeá. 17 Xama axta apwet'a ekheykha kelaphope m'a apheykegkaxa axta chá'a énxet elweynchamha, aptáhak axta apkelmaxneyáncha'a s'e:
—¿Háxko kéleñamakxa'? ¿Háxko peyk kólmahagkok?
18 Apchátegmowágkek axta levita:
—Yaqwatakxoho negko'o negháha s'e. Néleñamak negko'o m'a Belén, cham'a Judá, peyk ólmahagkok ma'a makhawók agko' nak egkexe Efraín, sekhamakxa nak ko'o. Axta ekheykmok sekxók ko'o m'a Belén, keñe sekmeyákxo makham exagkok, méko eyke xama énxet enxoho segkésso yaqwánxa atyenek se'e. 19 Yetneyk eyke negko'o m'a pa'at, tén han weyke ekto yaqwayam agagkok ma'a yámelyeheykok, yetneyk han nento yaqwayam antawagkok negko'o, tén han vino yaqwayam agyenagkok, ko'o tén han ma'a kelán'a sekmeykha naqsa, keñe han ma'a seyásenneykha nak. Yetneyk negko'o ekyókxoho aqsok.
20 Tén axta kelaphope aptáha apchátegmowágko s'e:
—Nók sa' exagkok. Ko'o sa' almések chá'a ekyókxoho aqsok kélámenyéxa enxoho chá'a. Maltamhók ko'o kólnaqtének axta'a s'e apheykegkaxa nak chá'a énxet elweynchamha.
21 Apnaqlákxeyk axta apxagkok ma'a kelaphope nak, apkelyenyeyásegkek axta sekxók apmagkok ma'a meyk'a, keñe axta aptókagko aptéyak, tén han apyenágko, tén axta m'a kelaphope nak apkelássásegko ektéyak ma'a yámelyeheykok apkelchánte. 22 Apwakhegwokmek axta tegma énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, apheykha axta m'a tegma apwányam nak, chaqhawók axta m'a élpayheykxexa axta apkelwáxok, aptekpagáha axta átog. Keñe aptáha apcháneya kelaphope ektáha axta apxagkok ma'a tegma:
—¡Etekkes énxet meyk'a apagkok hek xeyk! ¡Ampathetagkok sa' negko'o!
23 Tén axta m'a énxet ektáha axta apxagkok ma'a tegma, aptáha apkeláneya s'e:
—¡Ma', énámakkok! ¡Nágkóllána aqsa aqsok ekmaso agko', meyk'a ahagkok ko'o s'e énxet nak! 24 Heyk eyke han hatte s'e, meyke nak makham kéltemessesseykmoho exma. Heyk han kelán'a apmeykha naqsa nak se'e énxet nak. Alántekkessesek sa' yaqwayam kólteméssessamhok exma, kólteméssesek sa' kélmakókxa enxoho kólteméssesek. Eyke nágkólteméssesha s'e énxet nak, ekhawo nak se'e ektéma nak aqsok ekmaso agko'.
25 Axta eyke elyahákxak aptáhakxa apkeláneya m'a kelaphope nak, tén axta m'a levita aptekkessesa yókxexma m'a kelán'a apmeykha naqsa axta, aptawásegkok axta xa énxet'ák nak, apkelsásawók axta apteméssesseykmoho exma, tén axta apyenyékxo. 26 Kelsakak axta ekmeyákxo makham kelán'a m'a apxagkok axta m'a kelaphope, aphakxa axta m'a atáwa', ketsapwákxeyk axta han ma'a ekpayho nak átog. 27 Xama axta apxatakha'a m'a atáwa', apmeykessek axta átog peya exñekxak makham, apwet'ak axta kelán'a apmeykha naqsa ekyetna m'a ekpayho nak átog, élmágwokmo m'a átog nak. 28 Tén axta aptáha apcháneya s'e:
—Kaxnekxa néten, ólxegekxak makham.
Axta eyke kátegmowágkok ma'a kelán'a. Keñe axta apkexna aqsa ápak néten yámelyeheykok, tén axta apxegákxo makham apmeyákxo m'a apxagkok. 29 Xama axta apwákxo apxagkok, yetlókok axta apma sawo apkelyaqtennágko ápak ma'a kelán'a apmeykha naqsa, apteméssesa doce nekha'a étkók apkelyaqténma, apkexpáncháseyha axta apkelya'asa chá'a ekyókxoho yókxexma nak kañe' Israel. 30 Aptáhak axta chá'a apkelpaqmeta m'a ektáha axta apkelwete:
—Axta agweteyk ekhawo ektéma nak xa, cham'a sekxók axta apkelánteyapma israelitas ma'a Egipto. Kalchetamha sa' sekxók egwáxok, háxko sa' anteméssesek xa.