1 ¿Quién como el sabio? ¿y quién como el que sabe la declaración de las cosas? La sabiduría del hombre ilumina su rostro, y la tosquedad de su semblante se mudará.
2 Te aconsejo que guardes el mandamiento del rey y la palabra del juramento de Dios. 3 No te apresures a irte de su presencia, ni en cosa mala persistas; porque él hará todo lo que quiere. 4 Pues la palabra del rey es con potestad, ¿y quién le dirá: Qué haces? 5 El que guarda el mandamiento no experimentará mal; y el corazón del sabio discierne el tiempo y el juicio. 6 Porque para todo lo que quisieres hay tiempo y juicio; porque el mal del hombre es grande sobre él; 7 pues no sabe lo que ha de ser; y el cuándo haya de ser, ¿quién se lo enseñará? 8 No hay hombre que tenga potestad sobre el espíritu para retener el espíritu, ni potestad sobre el día de la muerte; y no valen armas en tal guerra, ni la impiedad librará al que la posee. 9 Todo esto he visto, y he puesto mi corazón en todo lo que debajo del sol se hace; hay tiempo en que el hombre se enseñorea del hombre para mal suyo.
Desigualdades de la vida
10 Asimismo he visto a los inicuos sepultados con honra; mas los que frecuentaban el lugar santo fueron luego puestos en olvido en la ciudad donde habían actuado con rectitud. Esto también es vanidad. 11 Por cuanto no se ejecuta luego sentencia sobre la mala obra, el corazón de los hijos de los hombres está en ellos dispuesto para hacer el mal. 12 Aunque el pecador haga mal cien veces, y prolongue sus días, con todo yo también sé que les irá bien a los que a Dios temen, los que temen ante su presencia; 13 y que no le irá bien al impío, ni le serán prolongados los días, que son como sombra; por cuanto no teme delante de la presencia de Dios.
14 Hay vanidad que se hace sobre la tierra: que hay justos a quienes sucede como si hicieran obras de impíos, y hay impíos a quienes acontece como si hicieran obras de justos. Digo que esto también es vanidad. 15 Por tanto, alabé yo la alegría; que no tiene el hombre bien debajo del sol, sino que coma y beba y se alegre; y que esto le quede de su trabajo los días de su vida que Dios le concede debajo del sol.
16 Yo, pues, dediqué mi corazón a conocer sabiduría, y a ver la faena que se hace sobre la tierra (porque hay quien ni de noche ni de día ve sueño en sus ojos); 17 y he visto todas las obras de Dios, que el hombre no puede alcanzar la obra que debajo del sol se hace; por mucho que trabaje el hombre buscándola, no la hallará; aunque diga el sabio que la conoce, no por eso podrá alcanzarla.
1 ¿Yaqsa ekhawo m'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok? ¿Yaqsa ekya'ásegkoho ektémakxa m'a aqsok? Nápat chá'a agyekpelkohok ma'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok; kamasséssesek chá'a eklo nak nápat.
Wesse' apwányam nélyeheykekxoho
2 Elyahakxoho appeywa wesse' apwányam, hakte naqsók axta exchep aptemessásak appeywa nápaqto' Dios apxéna elyahakxohok chá'a m'a. 3 Ná etyep ekmanyehe agko' ma'a aphakxa nak. Ná ewhánekxoho aqsa m'a aqsok ekmaso ekmáheyo nak kalanaxche', hakte elának chá'a aqsok wesse' apwányam ma'a apmakókxa enxoho chá'a elána'. 4 Megkatnehek chá'a megkalánamáxche m'a aptáhakxa enxoho chá'a appeywa wesse' apwányam, méko nahan chá'a awanchek kalmaxneyekxohok aqsok apkelane.
5 Énxet apkelyaheykekxoho nak wesse' apwányam appeywa, megkatnégwomok chá'a exma. Énxet apya'áseykegkoho nak aqsok, ey'asagkohok chá'a ekhem eyaqhókxa elyahakxoho', ey'asagkohok nahan chá'a eyéméxchexa nak chá'a elanaksek. 6 Hakte yetneyk chá'a ekhem élánamáxchexa aqsok, tén han ektémakxa ekyókxoho aqsok élánamáxko nak chá'a, wánxa eyke aqsa chá'a élya'assama exma énxet ma'a 7 mey'áseyak nak yaqwánxa enxoho chá'a katnehek, méko nahan awanchek kaltennaksek.
Méko ekha ekmowána kamha ektémakxa negyennaqte tén han nétsapma
8 Méko ekha ekmowána kamagkok ektémakxa nak negyennaqte, méko han ekmowána kanókasha m'a nétsapma nak. Méko awanchek kaxyánegkesek xa kempakhakma nak. Megkawagkasek teyp aptémakxa ekmaso m'a énxet ekmaso nak aptémakxa.
9 Cháxa sekwetaya axta chá'a ko'o xa, sekméssamo ahagko' axta ewáxok séltémo ay'ásegwomhok ektémakxa nak élánamáxche aqsok keso náxop, tén han ma'a ektémakxa nak chá'a énxet, yetneyk apmopwána yaqwayam chá'a etnéssessamhok exma ekmaso pók.
Yetneyk aqsok magmowána nak anxének ektémakxa
10 Ekweteyak axta han énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, melweykmoho axta chá'a m'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios, kaltaqmalmakha chá'a apkelxénamap, cham'a ekhem kélátawanyakxa enxoho; keñe m'a énxet'ák apheykha nak tegma apwányam, megkaxénwakxók chá'a apkelwáxok natámen, cham'a apkeláneykxa axta chá'a aqsok ekmaso. Cháxa ektáha han aqsok eyaqhémo agwetak xa. 11 Megkólmagkek chá'a ekmanyehe agko' ma'a aqsok ekmaso nak, megkóllegássesagkók nahan chá'a m'a ektáha nak apkelane, cháxa keñamak ekxéneykencha'a nak aqsa apwáxok énxet elának ma'a aqsok ekmaso nak. 12 ¡Cháxa ektémakxa nak chá'a m'a énxet apkelane nak aqsok ekmaso, cham'a apkelenxanmeykegkoho nak chá'a apkelane aqsok ekmaso, kawegqohok chá'a apha! (Ekya'áseykegkók eyke ko'o m'a énxet'ák apkeláyo nak chá'a Dios, tén han ma'a apkelyeheykekxoho nak chá'a, tásek héxta chá'a katnehek apheykha; 13 keñe eyke m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, asagkek héxta chá'a katnehek apheykha, kayaqwáthok héxta nahan chá'a apheykha, máxa yámet pessesse héxta chá'a etnahagkok.) 14 Cháxa ektémakxa nak aqsok ekyeyháxma keso náxop, ellegagkohok chá'a m'a énxet'ák éltaqmalma nak chá'a apkeltémakxa, máxa chá'a kólteméssesek ma'a apkeláneyak nak aqsok ekmaso, keñe ma'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, tásek chá'a katnehek apheykha, máxa chá'a etnahagkok ma'a éltaqmela enxoho apkeltémakxa. ¡Ekxénchek nahan ko'o ekteme aqsok eyaqhémo agwetak xa!
15 Ékeso éñamakxa sekxéna nak ko'o ektaqmela kapayhekxak egwáxok. Wánxa eyke aqsa ektaqmela etnehek énxet neyseksa apha náxop se'e: etwok apto, tén han ének apyá, tén han kapayhekxak apwáxok, hakte wánxa ekyetleykekmoho aptamheykha neyseksa apha keso náxop, Dios nak apmésso.
16 Neyseksa sekmeyásamáxkoho ahagko' axta ko'o yaqwayam eykpelkohok aqsok, tén han ay'asagkohok ektémakxa, tén han alanok ma'a ekyókxoho aqsok élánamáxko nak chá'a keso náxop —agwomok chá'a naqsók ma'a magmowagkexa nak antének, ekhem, essenhan axta'a—, 17 ekyekpelchágweykmek agko' axta énxet megkamopwána ey'asagkohok ma'a aqsok apkelane nak Dios, tén han ektemegweykmohoxma nak chá'a keso náxop. Elenxanmok eykhe chá'a ey'ásegwók éleñémekxa, métekxeyk eyke chá'a, exének eykhe han chá'a apya'ásegkoho m'a énxet apya'áseyak nak aqsok, métekxeyk eyke han ma'a.