1 Aconteció un día, que Jonatán hijo de Saúl dijo a su criado que le traía las armas: Ven y pasemos a la guarnición de los filisteos, que está de aquel lado. Y no lo hizo saber a su padre. 2 Y Saúl se hallaba al extremo de Gabaa, debajo de un granado que hay en Migrón, y la gente que estaba con él era como seiscientos hombres. 3 Y Ahías hijo de Ahitob, hermano de Icabod, hijo de Finees, hijo de Elí, sacerdote de Jehová en Silo, llevaba el efod; y no sabía el pueblo que Jonatán se hubiese ido. 4 Y entre los desfiladeros por donde Jonatán procuraba pasar a la guarnición de los filisteos, había un peñasco agudo de un lado, y otro del otro lado; el uno se llamaba Boses, y el otro Sene. 5 Uno de los peñascos estaba situado al norte, hacia Micmas, y el otro al sur, hacia Gabaa.
6 Dijo, pues, Jonatán a su paje de armas: Ven, pasemos a la guarnición de estos incircuncisos; quizá haga algo Jehová por nosotros, pues no es difícil para Jehová salvar con muchos o con pocos. 7 Y su paje de armas le respondió: Haz todo lo que tienes en tu corazón; ve, pues aquí estoy contigo a tu voluntad. 8 Dijo entonces Jonatán: Vamos a pasar a esos hombres, y nos mostraremos a ellos. 9 Si nos dijeren así: Esperad hasta que lleguemos a vosotros, entonces nos estaremos en nuestro lugar, y no subiremos a ellos. 10 Mas si nos dijeren así: Subid a nosotros, entonces subiremos, porque Jehová los ha entregado en nuestra mano; y esto nos será por señal. 11 Se mostraron, pues, ambos a la guarnición de los filisteos, y los filisteos dijeron: He aquí los hebreos, que salen de las cavernas donde se habían escondido. 12 Y los hombres de la guarnición respondieron a Jonatán y a su paje de armas, y dijeron: Subid a nosotros, y os haremos saber una cosa. Entonces Jonatán dijo a su paje de armas: Sube tras mí, porque Jehová los ha entregado en manos de Israel. 13 Y subió Jonatán trepando con sus manos y sus pies, y tras él su paje de armas; y a los que caían delante de Jonatán, su paje de armas que iba tras él los mataba. 14 Y fue esta primera matanza que hicieron Jonatán y su paje de armas, como veinte hombres, en el espacio de una media yugada de tierra. 15 Y hubo pánico en el campamento y por el campo, y entre toda la gente de la guarnición; y los que habían ido a merodear, también ellos tuvieron pánico, y la tierra tembló; hubo, pues, gran consternación.
16 Y los centinelas de Saúl vieron desde Gabaa de Benjamín cómo la multitud estaba turbada, e iba de un lado a otro y era deshecha. 17 Entonces Saúl dijo al pueblo que estaba con él: Pasad ahora revista, y ved quién se haya ido de los nuestros. Pasaron revista, y he aquí que faltaba Jonatán y su paje de armas. 18 Y Saúl dijo a Ahías: Trae el arca de Dios. Porque el arca de Dios estaba entonces con los hijos de Israel. 19 Pero aconteció que mientras aún hablaba Saúl con el sacerdote, el alboroto que había en el campamento de los filisteos aumentaba, e iba creciendo en gran manera. Entonces dijo Saúl al sacerdote: Detén tu mano. 20 Y juntando Saúl a todo el pueblo que con él estaba, llegaron hasta el lugar de la batalla; y he aquí que la espada de cada uno estaba vuelta contra su compañero, y había gran confusión. 21 Y los hebreos que habían estado con los filisteos de tiempo atrás, y habían venido con ellos de los alrededores al campamento, se pusieron también del lado de los israelitas que estaban con Saúl y con Jonatán. 22 Asimismo todos los israelitas que se habían escondido en el monte de Efraín, oyendo que los filisteos huían, también ellos los persiguieron en aquella batalla. 23 Así salvó Jehová a Israel aquel día. Y llegó la batalla hasta Bet-avén.
24 Pero los hombres de Israel fueron puestos en apuro aquel día; porque Saúl había juramentado al pueblo, diciendo: Cualquiera que coma pan antes de caer la noche, antes que haya tomado venganza de mis enemigos, sea maldito. Y todo el pueblo no había probado pan. 25 Y todo el pueblo llegó a un bosque, donde había miel en la superficie del campo. 26 Entró, pues, el pueblo en el bosque, y he aquí que la miel corría; pero no hubo quien hiciera llegar su mano a su boca, porque el pueblo temía el juramento. 27 Pero Jonatán no había oído cuando su padre había juramentado al pueblo, y alargó la punta de una vara que traía en su mano, y la mojó en un panal de miel, y llevó su mano a la boca; y fueron aclarados sus ojos. 28 Entonces habló uno del pueblo, diciendo: Tu padre ha hecho jurar solemnemente al pueblo, diciendo: Maldito sea el hombre que tome hoy alimento. Y el pueblo desfallecía. 29 Respondió Jonatán: Mi padre ha turbado el país. Ved ahora cómo han sido aclarados mis ojos, por haber gustado un poco de esta miel. 30 ¿Cuánto más si el pueblo hubiera comido libremente hoy del botín tomado de sus enemigos? ¿No se habría hecho ahora mayor estrago entre los filisteos?
31 E hirieron aquel día a los filisteos desde Micmas hasta Ajalón; pero el pueblo estaba muy cansado. 32 Y se lanzó el pueblo sobre el botín, y tomaron ovejas y vacas y becerros, y los degollaron en el suelo; y el pueblo los comió con sangre. 33 Y le dieron aviso a Saúl, diciendo: El pueblo peca contra Jehová, comiendo la carne con la sangre. Y él dijo: Vosotros habéis prevaricado; rodadme ahora acá una piedra grande. 34 Además dijo Saúl: Esparcíos por el pueblo, y decidles que me traigan cada uno su vaca, y cada cual su oveja, y degolladlas aquí, y comed; y no pequéis contra Jehová comiendo la carne con la sangre. Y trajo todo el pueblo cada cual por su mano su vaca aquella noche, y las degollaron allí. 35 Y edificó Saúl altar a Jehová; este altar fue el primero que edificó a Jehová.
36 Y dijo Saúl: Descendamos de noche contra los filisteos, y los saquearemos hasta la mañana, y no dejaremos de ellos ninguno. Y ellos dijeron: Haz lo que bien te pareciere. Dijo luego el sacerdote: Acerquémonos aquí a Dios. 37 Y Saúl consultó a Dios: ¿Descenderé tras los filisteos? ¿Los entregarás en mano de Israel? Mas Jehová no le dio respuesta aquel día. 38 Entonces dijo Saúl: Venid acá todos los principales del pueblo, y sabed y ved en qué ha consistido este pecado hoy; 39 porque vive Jehová que salva a Israel, que aunque fuere en Jonatán mi hijo, de seguro morirá. Y no hubo en todo el pueblo quien le respondiese. 40 Dijo luego a todo Israel: Vosotros estaréis a un lado, y yo y Jonatán mi hijo estaremos al otro lado. Y el pueblo respondió a Saúl: Haz lo que bien te pareciere. 41 Entonces dijo Saúl a Jehová Dios de Israel: Da suerte perfecta. Y la suerte cayó sobre Jonatán y Saúl, y el pueblo salió libre. 42 Y Saúl dijo: Echad suertes entre mí y Jonatán mi hijo. Y la suerte cayó sobre Jonatán.
43 Entonces Saúl dijo a Jonatán: Declárame lo que has hecho. Y Jonatán se lo declaró y dijo: Ciertamente gusté un poco de miel con la punta de la vara que traía en mi mano; ¿y he de morir? 44 Y Saúl respondió: Así me haga Dios y aun me añada, que sin duda morirás, Jonatán. 45 Entonces el pueblo dijo a Saúl: ¿Ha de morir Jonatán, el que ha hecho esta grande salvación en Israel? No será así. Vive Jehová, que no ha de caer un cabello de su cabeza en tierra, pues que ha actuado hoy con Dios. Así el pueblo libró de morir a Jonatán. 46 Y Saúl dejó de seguir a los filisteos; y los filisteos se fueron a su lugar.
47 Después de haber tomado posesión del reinado de Israel, Saúl hizo guerra a todos sus enemigos en derredor: contra Moab, contra los hijos de Amón, contra Edom, contra los reyes de Soba, y contra los filisteos; y adondequiera que se volvía, era vencedor. 48 Y reunió un ejército y derrotó a Amalec, y libró a Israel de mano de los que lo saqueaban.
49 Y los hijos de Saúl fueron Jonatán, Isúi y Malquisúa. Y los nombres de sus dos hijas eran, el de la mayor, Merab, y el de la menor, Mical. 50 Y el nombre de la mujer de Saúl era Ahinoam, hija de Ahimaas. Y el nombre del general de su ejército era Abner, hijo de Ner tío de Saúl. 51 Porque Cis padre de Saúl, y Ner padre de Abner, fueron hijos de Abiel.
52 Y hubo guerra encarnizada contra los filisteos todo el tiempo de Saúl; y a todo el que Saúl veía que era hombre esforzado y apto para combatir, lo juntaba consigo.
Jonatán
1 Xama ekhem axta Jonatán, apketche nak Saúl, aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Exegma', óltámeyekxak alwáta' agketamagkok apheykegkaxa nak sẽlpextétamo filisteos, cham'a neyp nak.
Axta eyke eltennásak apyáp Jonatán, 2 axta appakxenweykmok Saúl ma'a nekha egkexe, kóneg yántakyexna axta aphak, kélchexakkassamakxa axta chá'a apyempe'ék hótáhap, yetlo apkelxegexma'a seiscientos sẽlpextétamo. 3 Ahías axta apchánémakpok chá'a eswok ma'a efod, Ahitub axta apketche, Icabod axta apephénem, Finees axta apketche, aptáwen axta m'a Elí, apteme axta apkelmaxnéssesso Wesse' egegkok énxet'ák apagkok ma'a Siló.
Axta elya'ásegkok énxet'ák apxega m'a Jonatán. 4 Xénchek axta apwáxok emmok ma'a apheykegkaxa axta sẽlpextétamo filisteos. Kelánmeyk axta han ánet meteymog élyawe negyeykheykekxexa axta chá'a, kéltéma axta ekwesey xama Bosés, keñe mók Sene. 5 Xama axta kemhak nexcheyha, ekpayho nak Micmás, keñe axta mók ma'a ekpayho nepyeyam, ekpayho nak Guibeá. 6 Tén axta Jonatán aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Nók, ólyeykhekxak ma'a neyp nak, apheykegkaxa nak ma'a énxet'ák meyke nak kélyenyekhássáseyak nekha apyempe'ék. Lapmaxcheyk sa' elának aqsok Wesse' egegkok hempasmok negko'o, hakte yeskohok hegmallahanchesek ma'a, megkeyxek nenxámokma essenhan egqántawo'.
7 —Elána sa' ekxénakxa enxoho apwáxok elána', ekpenchessek eyke ko'óxa sektáhakxa yaqwayam apasmok aqsok apmáheyo elána' —axta aptáhak apchátegmowágko m'a apchásenneykha.
8 Tén axta Jonatán aptáha apcháneya:
—Nók, ólyeykhekxak sa' neyp apheykegkaxa nak ma'a énxet'ák, ólxekmósaxkohok sa' han. 9 Apkeltamhók sa' agkok anleyxek ma'a nenchaqnágwánxa enxoho, peya enxoho hegya'áwa', anchaqnaha sa' aqsa m'a, magya'ammek sa' ma'a apheykegkaxa nak. 10 Apkeltamhók sa' agkok agya'ammok, agya'ammok sa', hakte sa' katnehek magkenatchesso peya hẽlmallanchesek ma'a Wesse' egegkok.
11 Apkelxekmowásekpok axta han apheykegkaxa axta filisteos xa apqánet nak. Xama axta apkelwet'a, axta aptáhak apkelpaqmeta s'e: “Kólenmexho hana, apkelántekkek kaxwók hebreos meteymog áxwa apkelyexanmomakxa axta.” 12 Yetlókok axta han kélwóneykha Jonatán, tén han ma'a apchásenneykha nak:
—¡Hegya'áwa', xama aqsok sa' óltennaksek!
Tén axta Jonatán aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Hétlógma sa', egkések sa' yaqwayam elmok israelitas Wesse' egegkok xa énxet'ák nak.
13 Aplókegkek axta han apmék apchánta Jonatán, yetlo apchásenneykha. Tén ma'a apkexeykenta axta chá'a náxop ma'a Jonatán, apchaqhak axta chá'a ekmanyehe agko' ma'a apchásenneykha. 14 Veinte énxet axta han apkelnápak Jonatán yetlo apchásenneykha xa émha amonye' apketámeyak nak, megkayawakxa nak exma'. 15 Apkelmeneygkók apagko' axta han apyókxoho apheykha axta m'a apkelpakxeneykegkaxa nak, tén han ma'a teyp apkelpakxeneykegkaxa nak. Apkelmeneygkók apagko' axta han ma'a sẽlpextétamo apheykha axta mók apkelpakxeneykegkaxa, tén han ma'a kempakhakma yapmeyk. Chaqhawók axta han ekyawheyncha'a xapop, kelyegweyxcheyk axta ekwányam agko'.
16 Keñe m'a énxet'ák apkelhaxneykha apagkok axta m'a Saúl, apheykencha'a axta m'a Guibeá, apkelwet'a filisteos apkenyahágko apkexpaqna. 17 Keñe axta Saúl aptáha apkeláneya m'a sẽlpextétamo ektáha axta apkelxegexma'a:
—Kólyetsátekxa sa' yaqsa méko negyeseksa negko'o.
Kélyetsátekxeyk axta, keñe méteyákpo m'a Jonatán yetlo apchásenneykha. 18 Aptáhak axta Saúl apcháneya Ahías:
—Esanta sa' efod Dios nak apagkok, hakte axta yetnók ma'a nepyeseksa nak israelitas.
19 Yágwokmók axta melya'áseyak aptamhágkaxa filisteos neyseksa apkelpaqhetchásamákpoho Saúl ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok. Tén axta Saúl aptáha apcháneya m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok:
—Katnehek agkok xa, ná esanta aqsa.
20 Yetlókok axta han apchaqneykekxa apyókxoho sẽlpextétamo yetlo Saúl, apkempakha'ak axta. Apchaqhákxeyk axta aqsa han chá'a pók ma'a filisteos, hakte awanhek axta ekteyapma nepyeseksa melya'áseyak aptamhágkaxa. 21 Appasmeykxeyk axta han israelitas Saúl axta apkelxegexma'a tén han Jonatán ma'a hebreos, nanók appáxaqwayam axta m'a filisteos, apkelyetlo axta han ma'a sẽlpextétamo apagkok. 22 Xama axta apkelleg'a apkenyahágko filisteos ma'a israelitas, apkelyexánegwayam axta m'a neyseksa egkexe nak Efraín, apkelamhágkek axta han apkempakha'a. 23 Wokmók axta apkelnápomap ma'a yókxexma nak Bet-avén, cháxa apkelmallahanchesakxa axta han Wesse' egegkok Israel xa ekhem nak.
Saúl apteméssesso naqso' appeywa
24 Massék axta apkelyenna énxet'ák Israel xa ekhem nak, hakte axta etókagkok aptéyak xama enxoho, hakte naqsók axta aptáha appeywa Saúl se'e: “Kóllegássesagkohok sa' énxet ektáha enxoho apto xama aqsok ma'a megkayáqtésa enxoho makham, mayaqmagkásekxexa enxoho ko'o makham setnéssessamakxa m'a sélenmexma.” 25 Apkelwokmek axta sẽlpextétamo m'a naxma, aphakxa axta yányawhéna'. 26 Xama axta apkelántaxna naxma m'a énxet'ák, kenyeyk axta yányawhéna' apyegmenek ektémól'a yegmen; méko axta eyke ektawa, hakte cheyxcheyk axta m'a aptáhakxa axta apteméssesso naqso' appeywa Saúl. 27 Keñe axta Jonatán, meñé axta aptáhakxa apteméssesso naqsók appeywa m'a apyáp apmésso m'a sẽlpextétamo, apya'asa yámet apmeykha axta, apkeltekxeya naw'a pápa' apagkok yányawhéna', aptókek axta han, yetlókok axta han apyenneykekxoho makham. 28 Tén axta aptáha apcháneya xama sẽlpextétamo israelitas se'e:
—Apméssek xeyk appeywa ekmámnaqsoho sẽlpextétamo m'a apyáp, apxéna kóllegássesagkohok ektáha enxoho ekto xama aqsok se'e sakhem nak. Cháxa keñamak ekmassa agko' nak apkelyenna énxet'ák.
29 Axta aptáhak apchátegmowágko Jonatán:
—Asagkek apteméssesakxa énxet'ák egagkok ma'a táta. Hélano ko'o, ekyennákxók natámen sekto s'e yányawhéna' nak, 30 exchek ekyágwánxa agkok elyennákxohok énxet'ák aptókagko enxoho sakhem ma'a aqsok apkelyementaméyak nak nélenmexma. ¡Apxámok xeyk etnehek nélnapma m'a filisteos!
31 Cháxa ekhem apkelnapakxa axta israelitas ma'a filisteos, eyeynmo apkelnápomap ma'a Micmás, ekweykekxoho m'a Aialón. Massék agko' axta apkelyenna m'a sẽlpextétamo israelitas, 32 tén axta apketámegko apkelma m'a aqsok apkelyementaméyak axta apkelenmexma, apkelmágkek axta nepkések, weyke, tén han weyke étkók, apkelnapchek axta, aptókagkek axta ápetek yetlo éma. 33 Nápakha énxet'ák axta apkelya'aweykxak Saúl apkeltennásseykxo, aptáha apcháneya s'e:
—Apkelánegkek melya'assáxma énxet'ák nápaqtók Wesse' egegkok, hakte aptókagkek ápetek yetlo éma.
Keñe axta aptáha Saúl se'e:
—¡Kéxegke kélteme kélyenseyam kélyetleykha Dios! Hélsantagkas sa' ko'o xama meteymog ekyawe, kólyettelegwásenta sa'. 34 Kólpaqhetches sa' énxet'ák, kóltennés sa' han héntegkásenták chá'a ko'o xama weyke kennawók aptósso s'e, essenhan ma'a nepkések, yaqwayam enxoho kólaqhek kéxegke, tén han kóltók, nágkóllána megkólya'assáxma nápaqtók Wesse' egegkok kóltawagkok ápetek yetlo éma.
Cháxa axta'a nak, xama énxet axta chá'a apyentamákxohok apagko' ma'a weyke kennawók aptósso, matñék axta han chá'a m'a. 35 Apkelánessek axta han Saúl kélwatnéssamakxa chá'a aqsok ma'a Wesse' egegkok, apmonyók axta han apkelane xa ektéma nak. 36 Keñe axta aptáha apkeláneya Saúl:
—Ólántépok sa' se'e axta'a nak agketamagkok filisteos, ólyementamok sa' aqsok apagkok ekwokmoho élsaka, meyke negáyam xama enxoho énxet.
Axta aptáhak apkelátegmowágko apyókxoho s'e:
—Etne m'a ekleyawókxa enxoho apwáxok etnehek.
Keñe m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok, aptáha s'e:
—Ólmaxnak sa' sekxók Dios.
37 Keñe axta Saúl apkelmaxneya Dios. Axta aptáhak apcháneya s'e:
—¿Ewancheya ko'o amenxenek filisteos? ¿Egkéseya sa' yaqwayam elmok ma'a israelitas?
Axta eyke yátegmowágkok Wesse' egegkok xa ekhem nak. 38 Keñe axta Saúl aptáha s'e:
—Kólmeyenta hana s'e kélyókxoho kélámha kélmonye'e nak sẽlpextétamo, kóltegyaha sa' amya'a yaqsa élana sakhem megkay'assáxma. 39 ¡Naqsók ko'o sektáha sekpeywa nápaqtók Wesse' egegkok, apkelwagkasso nak teyp ma'a Israel, yetsapok sa' ma'a ektáha enxoho apteme, megkeyxek sa' ma'a ektáha enxoho apteme m'a hatte Jonatán!
Méko axta xama enxoho apchátegmowéyak sẽlpextétamo. 40 Keñe axta Saúl aptáha apkeláneya m'a apyókxoho énxet'ák nak Israel:
—Kólchaqnágwata sa' kéxegke s'e, keñe sa' ko'o tén han hatte Jonatán, anchaqnágwók á mók nekha nak.
—Etne m'a ekleyawókxa enxoho apwáxok etnehek —axta aptáhak apkelátegmowágko m'a sẽlpextétamo.
41 Tén axta Saúl aptáha s'e:
—Wesse', Dios apagkok nak Israel, ¿yaqsa ektáha meheyátegmowágko nak sakhem, ko'o sektáha nak xép apkeláneykha? Ko'o sa' agkok sélane may'assáxma, essenhan ma'a hatte Jonatán, sa' eyke kólya'asagkohok ektepa enxoho Urim ma'a ektawásamáxche xama aqsok; Israel sa' agkok apkeláneyak melya'assáxma, énxet'ák apagkok nak xép, katyapok sa' ma'a Tumim.
Jonatán tén han Saúl axta han pehewokmok eyaqhémo, keñe axta énxet'ák megkaphewokmo apkelsexnánémap. 42 Keñe axta aptáha makham Saúl se'e:
—Kóltawásekxak makham yaqwayam kólya'asagkohok hatte tén han ko'o.
Keñe axta eyaqhawo apsexnánémap ma'a Jonatán, 43 Tén axta aptáha apcháneya Saúl ma'a Jonatán:
—Héltennés aqsok apkelane.
Keñe axta Jonatán aptáha apkeltennasa:
—Ektókek xeyk ko'o ketchetsék yányawhéna' apyegmenek sétchesso exchek naw'a yámet sekmeykha nak chá'a. Ekheyk eyke ko'o s'e, payhawok amátog.
44 Axta aptáhak Saúl se'e:
—¡Dios sa' ko'o heyaqhek megyetsapa enxoho exchep Jonatán!
45 Keñe axta énxet'ák aptáha apchátegmowágko Saúl se'e:
—¡Mopwanchek yetsapok Jonatán, hakte apkelmallahanchessegkek kempakhakma m'a énxet'ák Israel! ¡Móltamhók negko'o katnehek xa! ¡Naqsók negko'o nentáha nélpeywa yetlo nenxeyenma Wesse' egegkok, móghók kólteméssessamhok exma ekmaso xama enxoho! Hakte Dios appasmak apkelana nak se'e sakhem nak.
Cháxa apwagkasa axta teyp énxet'ák ma'a Jonatán megya'awo yetsapok. 46 Keñe axta Saúl apkelwátésa apkelamhéyak ma'a filisteos, apkelmeyákxeyk axta makham ma'a apkeleñamakxa.
47 Xama axta aptéma wesse' apwányam Saúl ma'a Israel, apkelnápomákpek axta apkelenmexma ekyókxoho yókxexma, axta m'a Moab, Amón, Edom, tén han ma'a wesse' apwányam Sobá, tén han ma'a filisteos. Emallánek axta chá'a m'a apmahágkaxa enxoho chá'a. 48 Apchánchesákxeyk axta sẽlpextétamo keñe apyaqmasa m'a Amalec, keñe apkelmallahanchessama nepyeseksa Israel ma'a apketámeyam axta chá'a.
49 Keso Saúl apketchek axta s'e: Jonatán, Isví tén han Malquisúa. Tén axta ánet apketchek kelwán'ák: Merab, ekteme axta katnaha étkok, keñe sexyók ma'a Mical. 50 Ahinóam axta ekwesey aptáwa' m'a Saúl, Ahimaas axta apketche. Abner axta apwesey m'a sẽlpextétamo wesse' apagkok, Ner axta apketche, Saúl axta apyakka'. 51 Saúl axta apyáp ma'a Quis, keñe axta Abner apyáp ma'a Ner, Abiel axta apketchek xa apqánet nak.
52 Asagkók axta kempakhakma, apkempakhamakpo axta m'a filisteos, apyennaqtamakxa axta m'a Saúl; axta keñamak Saúl apwet'a enxoho chá'a énxet apyennaqte, megyeye emhagkok eyesagkexa', etnéssesek chá'a sẽlpextétamo apagkok.