Acab derrota a los sirios
1 Entonces Ben-adad rey de Siria juntó a todo su ejército, y con él a treinta y dos reyes, con caballos y carros; y subió y sitió a Samaria, y la combatió. 2 Y envió mensajeros a la ciudad a Acab rey de Israel, diciendo: 3 Así ha dicho Ben-adad: Tu plata y tu oro son míos, y tus mujeres y tus hijos hermosos son míos. 4 Y el rey de Israel respondió y dijo: Como tú dices, rey señor mío, yo soy tuyo, y todo lo que tengo. 5 Volviendo los mensajeros otra vez, dijeron: Así dijo Ben-adad: Yo te envié a decir: Tu plata y tu oro, y tus mujeres y tus hijos me darás. 6 Además, mañana a estas horas enviaré yo a ti mis siervos, los cuales registrarán tu casa, y las casas de tus siervos; y tomarán y llevarán todo lo precioso que tengas.
7 Entonces el rey de Israel llamó a todos los ancianos del país, y les dijo: Entended, y ved ahora cómo este no busca sino mal; pues ha enviado a mí por mis mujeres y mis hijos, y por mi plata y por mi oro, y yo no se lo he negado. 8 Y todos los ancianos y todo el pueblo le respondieron: No le obedezcas, ni hagas lo que te pide. 9 Entonces él respondió a los embajadores de Ben-adad: Decid al rey mi señor: Haré todo lo que mandaste a tu siervo al principio; mas esto no lo puedo hacer. Y los embajadores fueron, y le dieron la respuesta. 10 Y Ben-adad nuevamente le envió a decir: Así me hagan los dioses, y aun me añadan, que el polvo de Samaria no bastará a los puños de todo el pueblo que me sigue. 11 Y el rey de Israel respondió y dijo: Decidle que no se alabe tanto el que se ciñe las armas, como el que las desciñe.
12 Y cuando él oyó esta palabra, estando bebiendo con los reyes en las tiendas, dijo a sus siervos: Disponeos. Y ellos se dispusieron contra la ciudad. 13 Y he aquí un profeta vino a Acab rey de Israel, y le dijo: Así ha dicho Jehová: ¿Has visto esta gran multitud? He aquí yo te la entregaré hoy en tu mano, para que conozcas que yo soy Jehová. 14 Y respondió Acab: ¿Por mano de quién? Él dijo: Así ha dicho Jehová: Por mano de los siervos de los príncipes de las provincias. Y dijo Acab: ¿Quién comenzará la batalla? Y él respondió: Tú. 15 Entonces él pasó revista a los siervos de los príncipes de las provincias, los cuales fueron doscientos treinta y dos. Luego pasó revista a todo el pueblo, a todos los hijos de Israel, que fueron siete mil.
16 Y salieron a mediodía. Y estaba Ben-adad bebiendo y embriagándose en las tiendas, él y los reyes, los treinta y dos reyes que habían venido en su ayuda. 17 Y los siervos de los príncipes de las provincias salieron los primeros. Y Ben-adad había enviado quien le dio aviso, diciendo: Han salido hombres de Samaria. 18 Él entonces dijo: Si han salido por paz, tomadlos vivos; y si han salido para pelear, tomadlos vivos.
19 Salieron, pues, de la ciudad los siervos de los príncipes de las provincias, y en pos de ellos el ejército. 20 Y mató cada uno al que venía contra él; y huyeron los sirios, siguiéndoles los de Israel. Y el rey de Siria, Ben-adad, se escapó en un caballo con alguna gente de caballería. 21 Y salió el rey de Israel, e hirió la gente de a caballo, y los carros, y deshizo a los sirios causándoles gran estrago.
22 Vino luego el profeta al rey de Israel y le dijo: Ve, fortalécete, y considera y mira lo que hagas; porque pasado un año, el rey de Siria vendrá contra ti.
23 Y los siervos del rey de Siria le dijeron: Sus dioses son dioses de los montes, por eso nos han vencido; mas si peleáremos con ellos en la llanura, se verá si no los vencemos. 24 Haz, pues, así: Saca a los reyes cada uno de su puesto, y pon capitanes en lugar de ellos. 25 Y tú fórmate otro ejército como el ejército que perdiste, caballo por caballo, y carro por carro; luego pelearemos con ellos en campo raso, y veremos si no los vencemos. Y él les dio oído, y lo hizo así.
26 Pasado un año, Ben-adad pasó revista al ejército de los sirios, y vino a Afec para pelear contra Israel. 27 Los hijos de Israel fueron también inspeccionados, y tomando provisiones fueron al encuentro de ellos; y acamparon los hijos de Israel delante de ellos como dos rebañuelos de cabras, y los sirios llenaban la tierra. 28 Vino entonces el varón de Dios al rey de Israel, y le habló diciendo: Así dijo Jehová: Por cuanto los sirios han dicho: Jehová es Dios de los montes, y no Dios de los valles, yo entregaré toda esta gran multitud en tu mano, para que conozcáis que yo soy Jehová. 29 Siete días estuvieron acampados los unos frente a los otros, y al séptimo día se dio la batalla; y los hijos de Israel mataron de los sirios en un solo día cien mil hombres de a pie. 30 Los demás huyeron a Afec, a la ciudad; y el muro cayó sobre veintisiete mil hombres que habían quedado. También Ben-adad vino huyendo a la ciudad, y se escondía de aposento en aposento.
31 Entonces sus siervos le dijeron: He aquí, hemos oído de los reyes de la casa de Israel, que son reyes clementes; pongamos, pues, ahora cilicio en nuestros lomos, y sogas en nuestros cuellos, y salgamos al rey de Israel, a ver si por ventura te salva la vida. 32 Ciñeron, pues, sus lomos con cilicio, y sogas a sus cuellos, y vinieron al rey de Israel y le dijeron: Tu siervo Ben-adad dice: Te ruego que viva mi alma. Y él respondió: Si él vive aún, mi hermano es. 33 Esto tomaron aquellos hombres por buen augurio, y se apresuraron a tomar la palabra de su boca, y dijeron: Tu hermano Ben-adad vive. Y él dijo: Id y traedle. Ben-adad entonces se presentó a Acab, y él le hizo subir en un carro. 34 Y le dijo Ben-adad: Las ciudades que mi padre tomó al tuyo, yo las restituiré; y haz plazas en Damasco para ti, como mi padre las hizo en Samaria. Y yo, dijo Acab, te dejaré partir con este pacto. Hizo, pues, pacto con él, y le dejó ir.
35 Entonces un varón de los hijos de los profetas dijo a su compañero por palabra de Dios: Hiéreme ahora. Mas el otro no quiso herirle. 36 Él le dijo: Por cuanto no has obedecido a la palabra de Jehová, he aquí que cuando te apartes de mí, te herirá un león. Y cuando se apartó de él, le encontró un león, y le mató. 37 Luego se encontró con otro hombre, y le dijo: Hiéreme ahora. Y el hombre le dio un golpe, y le hizo una herida. 38 Y el profeta se fue, y se puso delante del rey en el camino, y se disfrazó, poniéndose una venda sobre los ojos. 39 Y cuando el rey pasaba, él dio voces al rey, y dijo: Tu siervo salió en medio de la batalla; y he aquí que se me acercó un soldado y me trajo un hombre, diciéndome: Guarda a este hombre, y si llegare a huir, tu vida será por la suya, o pagarás un talento de plata. 40 Y mientras tu siervo estaba ocupado en una y en otra cosa, el hombre desapareció. Entonces el rey de Israel le dijo: Esa será tu sentencia; tú la has pronunciado. 41 Pero él se quitó de pronto la venda de sobre sus ojos, y el rey de Israel conoció que era de los profetas. 42 Y él le dijo: Así ha dicho Jehová: Por cuanto soltaste de la mano el hombre de mi anatema, tu vida será por la suya, y tu pueblo por el suyo. 43 Y el rey de Israel se fue a su casa triste y enojado, y llegó a Samaria.
Ahab apmenxenma énxet'ák Siria
1 Apchánchesákxeyk axta apyókxoho sẽlpextétamo apagkok ma'a Ben-hadad, wesse' apwányam nak Siria, tén han treinta y dos kelwesse'e apkelwányam ektáha axta appasmo, yetlo apkelchánte yátnáxeg keñe han ma'a yátnáxeg apkelyenyawasso apkenchesso nak kempakhakma, keñe apmahágko m'a tegma apwányam Samaria, apwakhegwokmek axta, keñe apketámegko. 2-3 Keñe axta apkeláphasa apkelseykha amya'a xa tegma apwányam nak yaqwayam etnehek yának Ahab se'e, wesse' apwányam nak Israel: “Aptáhak Ben-hadad se'e: ‘Ko'o ahagkok ma'a aqsok élmomnáwa apagkok nak, tén han apnaqteyegka'a, keñe han ma'a apketchek apkelyennaqte nak.’”
4 Apchátegmowágkek axta wesse' apwányam nak Israel: “Naqso', apagkok xép ma'a ekyókxoho aqsok ahagkok ekyetnakxa nak ko'o, xép wesse', ekhawo aptáhakxa nak appeywa.”
5 Apkelwa'akteyk axta makham apkelseykha amya'a apkeltennássa'akto m'a Ahab, aptáhak axta apcháneya: “Aptáhak Ben-hadad se'e: ‘Éltamhók axta exchep kóltennaksek hélmések ma'a aqsok élmomnáwa apagkok, apnaqteyegka'a tén han ma'a apketchek. 6 Saka sa' aláphaksek ko'o sẽlpextétamo apkelwesse'e ahagkok yaqwayam elanok xa tegma apyawe nak, tén han ma'a apxanák nak apkeláneykha, sa' kaxhok se'e ekwánxa nak, keñe sa' ma'a ekyókxoho ekleyawókxa enxoho chá'a apwáxok, elmok sa' chá'a etnehek apagkok.’”
7 Keñe axta wesse' apwányam Israel apkeláneyáncha'a m'a apyókxoho apkelámha apmonye'e nak apchókxa, aptáhak axta apkeláneya s'e:
—Apmáheyok ko'o hetnéssessamhok exma ekmaso s'e énxet nak, ekhawo ektáhakxa nak kélwet'a kéxegke, mamasmak eykhe ko'o sekmáheyo almések ma'a enaqteyegka'a, étchek apkelennay'a, tén han ma'a aqsok ahagkok élmomnáwa nak.
8 —Nágyeyxho —axta aptáhak apkelátegmowágko m'a apkelámha apmonye'e tén han ma'a apyókxoho énxet'ák, ná elyahákxa'.
9 Tén axta Ahab aptáha apkeláneya m'a ektáha axta apkelápháseykha m'a Ben-hadad:
—Kóltennés sa' wesse' apwányam kélagkok, sekmako alának ko'o ekyókxoho m'a apkeltamhókxa axta alának ma'a sekxók axta, mowanchek eyke alának kaxwók se'e apkeltamho nak alána'.
Apkeltennássekxeyk axta ektáhakxa apchátegmowéyak Ahab ma'a Ben-hadad axta apkeláneykha, 10 keñe axta Ben-hadad apkeltamho kóltéhek kólának Ahab: “¡Heñássesagkohok sa' ko'o ekyentaxno agko' aqsok séláyókxa eyeyméxko enxoho ketsék xóp ánek ma'a Samaria, yaqwayam enxoho almésagkok chá'a m'a sélxegexma'a!”
11 Keñe axta wesse' apwányam Israel, apkeltamho kóltéhek kólának se'e: “Méko xama sẽlpextétamo exénmakha apmallane megyempakha'akxa enxoho makham.”
12 Xama axta apleg'a ektáhakxa amya'a kélátegmowéyak ma'a Ben-hadad, neyseksa apyá xamo' ma'a pók kelwesse'e apkelwányam, cham'a aphágkaxa axta kóneg apkelpakxanma nak. Keñe axta aptáha apkeláneya m'a sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e apagkok: “¡Kólchetamák!” Keñe axta apkelánekxo aptamhágkaxa apyókxoho yaqwayam ektamagkok ma'a tegma apwányam.
13 Xama Dios appeywa aplegasso axta eyke apwákxak aphakxa m'a Ahab, wesse' apwányam nak Israel, keñe aptáha apcháneya s'e:
—Aptáhak Wesse' egegkok se'e: ‘Apwet'ak eykhe exchep apxáma apagko' ma'a apkelenmexma, wának sa' eyke ko'o exchep elmok sakhem xa, yaqwayam ey'asagkohok sektáha ko'o Wesse'.’
14 —¿Yaqsa sa' alásenneykxak ko'o hélmések ma'a? —axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a Ahab.
—Apxénak elásenneykxak Wesse' egegkok ma'a sẽlpextétamo apketkok apkelpasmeykha nak chá'a apkeltamheykha m'a apkeltaqmelchesso nak chá'a apchókxa' —axta aptáhak apchátegmowágko Dios appeywa aplegasso.
—¿Yaqsa sa' han kaktamagkok amonye'? —axta aptáhak makham apkelmaxneyáncha'a Ahab.
—Xeyep sa' —axta aptáhak apchátegmowágko Dios appeywa aplegasso.
15 Keñe axta Ahab apkelyetseta m'a wokma'ák ektáha axta appasmeykha chá'a apkeltamheykha m'a apkeltaqmelchesso nak apkelókxa', doscientos treinta y dos axta apyókxoho, tén axta han ma'a apyókxoho sẽlpextétamo nak israelitas, siete mil axta apyókxoho. 16 Yetseksókhem axta apkelántépak, keñe m'a Ben-hadad tén han ma'a treinta y dos kelwesse'e apkelwányam ektáha axta appasmeykekxa', kelnapchek axta aqsa makham ma'a kóneg nak apkelpakxeneykegkaxa, 17 apmonye'e axta han apkelxegak ma'a appasmeykha axta chá'a apkeltamheykha m'a apkeltaqmelchesso apkelókxa. Xama axta apleg'a amya'a Ben-hadad apkelántepa nápakha énxet'ák ma'a tegma apwányam Samaria, 18 aptáhak axta: “¡Apkelxegakmek sa' agkok yaqwayam hélmaxnegwak mólnapaxcheyk chá'a, essenhan yaqwayam ómpakha', kólma sa' aqsa, nágkólnáhap!”
19 Apkelántekkek axta tegma apwányam ma'a ektáha axta chá'a appasmeykha apkeltamheykha m'a apkeltaqmelchesso nak apkelókxa, keñe axta neptámen apkelxega m'a sẽlpextétamo. 20 Xama axta han chá'a apchaqhak ektáha axta chá'a apkenmexma, keñe axta sirios apkenyahágko. Apmenxenchek axta eyke israelitas. Keñe axta Ben-hadad, wesse' apwányam apagkok axta m'a sirios, apkenyaha apchánta yátnáxeg, yetlo nápakha sẽlpextétamo apkelchánte nak chá'a yátnáxeg. 21 Tén axta apxega m'a wesse' apwányam Israel, apkelmeyk axta m'a yátnáxeg tén han apkelyenyawasso nak chá'a apkenchesso kempakhakma, apnaqtawásegko' apagko' axta m'a sirios. 22 Keñe axta Dios appeywa aplegasso apwákxo makham ma'a aphakxa nak wesse' apwányam Israel, aptáhak axta apcháneya:
—Etegyekxa sa' makham pók sẽlpextétamo apagkok, etaqmelchesho sa' élchetámeykha apwáxok yaqwánxa etnehek; hakte ektámenták sa' makham xép ma'a wesse' apwányam Siria, ekwokmo enxoho xama apyeyam.
23 Keñe axta aptáha apkelpaqmeta m'a sẽlpextétamo apkelwesse'e apagkok axta m'a wesse' apwányam Siria:
—Neykhe aqsok apcháyókxa israelitas ma'a aqsok kéláyókxa ekhéyak nak néten meteymog élwenaqte; la'a maghawo nak. Nélnápexcheyk agkok ma'a ekpayhegweykenxa nak xapop mehenxoho'. 24 Wesse', eyke payhawók xép elwátéssesagkok apkeltamheykha m'a kelwesse'e apkelwányam nak, keñe etnéssesagkokxak apkelyaqmagkasso m'a sẽlpextétamo kelwesse'e nak, 25 exnéshok han sẽlpextétamo m'a apwánxa axta apmenxenákpo, tén han yátnáxeg tén han apkelyenyawasso nak. Keñe sa' ólnapaxchek ma'a ekpayhegweykenxa nak xapop, mehenxohok sa' han.
Aphaxnawók axta han Ben-hadad kéltáhakxa axta kéláneya, aptemék axta han. 26 Xama apyeyam axta han táhak, keñe Ben-hadad apkelyetsátekxo m'a sirios, keñe apnaqlákxo m'a Afec yaqwayam elnapakpok ma'a énxet'ák Israel. 27 Apkelyetsátekxeyk axta han israelitas ma'a sẽlpextétamo apagkok, apkelmeyásegkek axta aptéyak, tén axta apkelxega apkelanyexágko m'a sirios. Axta apkelpakxenwokmok ma'a apmonye'e nak sirios, máxa axta aptamhágkok ma'a ánet apkelyaqyeyáseyak la'a apkelyáqto yát'ay apqántawo', hakte apsawhékxók axta sirios ma'a ekyókxoho xapop nak.
28 Tén axta Dios appeywa aplegasso apwákxo aphakxa m'a wesse' apwányam Israel, aptáhak axta apcháneya:
—Aptáhak Wesse' egegkok se'e: ‘Almések sa' ko'o exchep ma'a apyókxoho nak sẽlpextétamo apxámokma, hakte exeyenmeyk axta ko'o sirios sektáha aqsok kéláyókxa séñama m'a meteymog élwenaqte nak, keñe matnaha m'a aqsok kéláyókxa nak ekyapwátegweykenxa xapop. Keñe sa' xép ey'asagkohok sektáha ko'o Wesse'.’
29 Siete ekhem axta weykmok apkelpakxenéyak sirios ma'a apmonye'e nak israelitas, appayhémók axta pók, keñe axta émpakháxko xa siete ekhem nak. Cháxa ekhem apkelnapakxa axta han israelitas cien mil sẽlpextétamo sirios apkelxega nak náxop. 30 Keñe axta m'a sẽlpextétamo apkeleymomap apkenyahágko apkelmahágko m'a tegma apwányam Afec, kélhaxtegkesso tegma apwányam axta eyke han cháhapweykták ma'a veintisiete mil énxet'ák apkelxegányam axta. Apkenyegkek axta han ma'a Ben-hadad, apwokmek axta m'a tegma apwányam nak, apyaqmagkáseykegkek axta han chá'a pók tegma apwáxok apyexánegwayam chá'a.
31 Tén axta aptáha apcháneya m'a sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e apagkok nak:
—Nenlegayak negko'o amya'a kelwesse'e apkelwányam israelitas apmopyóseka chá'a elanok ma'a pók énxet'ák nak; ólántaxnekxak sa' apáwa sẽlwáxaqxamo nak, yetlo nennaqtete egyespa'ák táma, keñe sa' ólmahagkok ma'a aphakxa nak wesse' apwányam Israel, lapmaxcheyk sa' héghok ólweynchamha makham.
32 Apkelántaxneykxeyk axta m'a apáwa sẽlwáxaqxamo nak, apnaqtehetchek axta han apyespa'ák táma', keñe apkelmahágko m'a aphakxa nak wesse' apwányam Israel, aptáhak axta apcháneya:
—Apkeltamhók xép wesse', megyánhek emátog ma'a Ben-hadad.
Apchátegmowágkek axta Ahab:
—¿Aphéya makham ma'a? ¡Máxa eyáxeg ko'o m'a!
33 Apkeneykek axta kataqmelak aptáhakxa m'a énxet'ák nak, yahamok axta han apchátegmowágkokxo m'a aptáhakxa appeywa:
—¡Apyáxeg neykhe exchep ma'a Ben-hadad, wesse'!
—¡Kólyentawakxa sa'! —axta aptáhak apchátegmowágko Ahab.
Keñe axta Ben-hadad apwokmo m'a aphakxa nak Ahab, apkenátchessek axta han yátnáxeg apyenyawasso apagkok. 34 Tén axta Ben-hadad aptáha apcháneya s'e:
—Almeyásekxak sa' tegma apkelyawe, apkelyementama axta exchep táta m'a apyáp axta exchep; keñe sa' xeyep keytek apkelyánmagkásamákpexa m'a Damasco, ekhawo ektémakxa nak ko'o táta ekyetnama apkelyánmagkásamákpexa m'a Samaria.
—Hoy, wohok sa' etaqhohok xeyep —axta aptáhak apchátegmowágko m'a Ahab.
Cháxa apheyásawókxa axta han mók apkelpaqhetchásamákpoho Ahab ma'a Ben-hadad, keñe axta apcha'awo aptaqhákxo.
35 Keñe axta xama énxet apkeñama axta nepyeseksa m'a Dios appeywa apkellegasso, aptáha apcháneya apxegexma s'e:
—¡Hetekpagmakha sa'! Hakte Wesse' egegkok axta apkeltémo etnehek xa ektáha nak.
Axta eyke elyahákxak ma'a pók nak. 36 Tén axta aptáha apcháneya m'a Dios appeywa aplegasso:
—Méwa sa' xép ethanyohok seyenyawa enxoho, eñama melyaheykekxa m'a apkeltamhókxa etnehek Wesse' egegkok.
Xama axta apyenyawa pók ma'a Dios appeywa aplegasso, tekkek axta xama méwa apmonye' keñe eyaqha.
37 Keñe axta Dios appeywa aplegasso aptahanya'awo makham pók énxet, apkeltamhók axta makham etekpagmakha, keñe axta xa énxet nak aptekpaga, apyensássek axta han. 38 Tén axta Dios appeywa aplegasso apkeleyxwákxo wesse' apwányam ma'a ámay, apnaqtehetchek axta apaqta'ák apáwa yaqwayam enxoho mékpelchekpehe'. 39 Xama axta apyeykhágweykxo m'a wesse' apwányam, keñe aptáha apyennaqtésawo appeywa appaqhetchesa m'a Dios appeywa aplegasso:
—Élnápexcheyk axta ko'óxa m'a émpakháxchexa axta, ko'o sektáha nak xép apkeláneykha wesse', keñe aptepa xama sẽlpextétamo neyseksa apkelnápomap séntegkesakmo xama énxet apma. Apkeltamhók axta alánésha, keñe séltennasa ségketákxo enxoho apxéna amátog ko'o, essenhan ayánmagkasek tres mil selyaqye aktek élmope. 40 Xámok axta eyke han ko'o sélanakxa, keñe ségketákxo m'a apmomap nak.
Apchátegmowágkek axta wesse' apwányam Israel:
—Apxeyenma apagko' xép aptáhak apsexnánémap, apxénchek yaqwánxa kólteméssesek.
41 Yetlókok axta han apleklo appextete nápat ma'a Dios appeywa aplegasso, keñe apyekpelchágwokmo wesse' apwányam aptáha Dios appeywa aplegasso. 42 Keñe axta Dios appeywa aplegasso aptáha apcháneya s'e:
—Aptáhak Wesse' egegkok se'e: ‘Emátog sa' xép, eñama apchahayo apxegánegkesso m'a énxet apxénamap axta emátog, etekyewekxak sa' han ma'a énxet'ák apagkok eñama apchahayo apkelegketeykekxa m'a énxet'ák apagkok nak ma'a apkelenmexma.’
43 Keñe axta wesse' apwányam Israel apmeyákxo m'a Samaria, yetlo ekyaqhápeykegkokxa apwáxok, tén han aplo, aptaxnegwákxeyk axta m'a apxagkok apyawe.