El Sermón del monte: Las bienaventuranzas
(Lc. 6.20-23)1 Viendo la multitud, subió al monte; y sentándose, vinieron a él sus discípulos. 2 Y abriendo su boca les enseñaba, diciendo:
3 Bienaventurados los pobres en espíritu, porque de ellos es el reino de los cielos.
4 Bienaventurados los que lloran, porque ellos recibirán consolación.
5 Bienaventurados los mansos, porque ellos recibirán la tierra por heredad.
6 Bienaventurados los que tienen hambre y sed de justicia, porque ellos serán saciados.
7 Bienaventurados los misericordiosos, porque ellos alcanzarán misericordia.
8 Bienaventurados los de limpio corazón, porque ellos verán a Dios.
9 Bienaventurados los pacificadores, porque ellos serán llamados hijos de Dios.
10 Bienaventurados los que padecen persecución por causa de la justicia, porque de ellos es el reino de los cielos.
11 Bienaventurados sois cuando por mi causa os vituperen y os persigan, y digan toda clase de mal contra vosotros, mintiendo. 12 Gozaos y alegraos, porque vuestro galardón es grande en los cielos; porque así persiguieron a los profetas que fueron antes de vosotros.
La sal de la tierra
13 Vosotros sois la sal de la tierra; pero si la sal se desvaneciere, ¿con qué será salada? No sirve más para nada, sino para ser echada fuera y hollada por los hombres.
La luz del mundo
14 Vosotros sois la luz del mundo; una ciudad asentada sobre un monte no se puede esconder. 15 Ni se enciende una luz y se pone debajo de un almud, sino sobre el candelero, y alumbra a todos los que están en casa. 16 Así alumbre vuestra luz delante de los hombres, para que vean vuestras buenas obras, y glorifiquen a vuestro Padre que está en los cielos.
Jesús y la ley
17 No penséis que he venido para abrogar la ley o los profetas; no he venido para abrogar, sino para cumplir. 18 Porque de cierto os digo que hasta que pasen el cielo y la tierra, ni una jota ni una tilde pasará de la ley, hasta que todo se haya cumplido. 19 De manera que cualquiera que quebrante uno de estos mandamientos muy pequeños, y así enseñe a los hombres, muy pequeño será llamado en el reino de los cielos; mas cualquiera que los haga y los enseñe, este será llamado grande en el reino de los cielos. 20 Porque os digo que si vuestra justicia no fuere mayor que la de los escribas y fariseos, no entraréis en el reino de los cielos.
Jesús y la ira
(Lc. 12.57-59)21 Oísteis que fue dicho a los antiguos: No matarás; y cualquiera que matare será culpable de juicio. 22 Pero yo os digo que cualquiera que se enoje contra su hermano, será culpable de juicio; y cualquiera que diga: Necio, a su hermano, será culpable ante el concilio; y cualquiera que le diga: Fatuo, quedará expuesto al infierno de fuego. 23 Por tanto, si traes tu ofrenda al altar, y allí te acuerdas de que tu hermano tiene algo contra ti, 24 deja allí tu ofrenda delante del altar, y anda, reconcíliate primero con tu hermano, y entonces ven y presenta tu ofrenda. 25 Ponte de acuerdo con tu adversario pronto, entre tanto que estás con él en el camino, no sea que el adversario te entregue al juez, y el juez al alguacil, y seas echado en la cárcel. 26 De cierto te digo que no saldrás de allí, hasta que pagues el último cuadrante.
Jesús y el adulterio
27 Oísteis que fue dicho: No cometerás adulterio. 28 Pero yo os digo que cualquiera que mira a una mujer para codiciarla, ya adulteró con ella en su corazón. 29 Por tanto, si tu ojo derecho te es ocasión de caer, sácalo, y échalo de ti; pues mejor te es que se pierda uno de tus miembros, y no que todo tu cuerpo sea echado al infierno. 30 Y si tu mano derecha te es ocasión de caer, córtala, y échala de ti; pues mejor te es que se pierda uno de tus miembros, y no que todo tu cuerpo sea echado al infierno.
Jesús y el divorcio
31 También fue dicho: Cualquiera que repudie a su mujer, dele carta de divorcio. 32 Pero yo os digo que el que repudia a su mujer, a no ser por causa de fornicación, hace que ella adultere; y el que se casa con la repudiada, comete adulterio.
Jesús y los juramentos
33 Además habéis oído que fue dicho a los antiguos: No perjurarás, sino cumplirás al Señor tus juramentos. 34 Pero yo os digo: No juréis en ninguna manera; ni por el cielo, porque es el trono de Dios; 35 ni por la tierra, porque es el estrado de sus pies; ni por Jerusalén, porque es la ciudad del gran Rey. 36 Ni por tu cabeza jurarás, porque no puedes hacer blanco o negro un solo cabello. 37 Pero sea vuestro hablar: Sí, sí; no, no; porque lo que es más de esto, de mal procede.
El amor hacia los enemigos
(Lc. 6.27-36)38 Oísteis que fue dicho: Ojo por ojo, y diente por diente. 39 Pero yo os digo: No resistáis al que es malo; antes, a cualquiera que te hiera en la mejilla derecha, vuélvele también la otra; 40 y al que quiera ponerte a pleito y quitarte la túnica, déjale también la capa; 41 y a cualquiera que te obligue a llevar carga por una milla, ve con él dos. 42 Al que te pida, dale; y al que quiera tomar de ti prestado, no se lo rehúses.
43 Oísteis que fue dicho: Amarás a tu prójimo, y aborrecerás a tu enemigo. 44 Pero yo os digo: Amad a vuestros enemigos, bendecid a los que os maldicen, haced bien a los que os aborrecen, y orad por los que os ultrajan y os persiguen; 45 para que seáis hijos de vuestro Padre que está en los cielos, que hace salir su sol sobre malos y buenos, y que hace llover sobre justos e injustos. 46 Porque si amáis a los que os aman, ¿qué recompensa tendréis? ¿No hacen también lo mismo los publicanos? 47 Y si saludáis a vuestros hermanos solamente, ¿qué hacéis de más? ¿No hacen también así los gentiles? 48 Sed, pues, vosotros perfectos, como vuestro Padre que está en los cielos es perfecto.
Apquillhicmoscama Jesús netin inquilhe acvinatem
1 Lhama alhta apvita Jesús aplhamoclhojo enlhit. Apquinatvoclhec alhta netin inquilhe acvinatem. Apnaclhec alhta maa. Yejemoc alhta apquilyoclho apquiltamsoycaoc apnaclha. 2 Yejemoc alhta aptomja apquillhicmosa:
Enlhit apquilinyejemo
(Lc 6.20-23)3 —Apquilinyejemoc anco enlhit apquilyicpilcangviyam actemaclha ayaymomalhca apquilvalhoc Espíritu. Apancaoc actomja Visqui netin apquilnancascama.
4 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apquilmapyovsica. Dios Ingyapam sat eltamilquiscomoc apquilvalhoc.
5 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apquiltamilcasomacpo apanco. Ellhovac sat asoc, Dios Ingyapam yoyam elmesic.
6 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apquilmayjayo actemaclha acpeyvomo, malha mayc alnapma najan acnim alnapma. Dios Ingyapam sat epasmoc yoyam ellhovangvomoc.
7 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apquilimlaycmo. Dios Ingyapam sat ingyimlimojo.
8 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit ayalhnayo apquilvalhoc. Elvitangvomoc sat Dios Ingyapam.
9 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apcasicjascaseyquiclho poc. Eltamjacpoc sat apquilvisay Dios apquitquic.
10 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit macminlhinaycam ayinyema actemaclha acpeyvomo. Apancaoc actomja Visqui netin apquilnancascama.
11 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit malyamneycam najan mayasquiscama apyimpeoc najan ayajemo malantipquiscama apquilvisay quellhip, coo selyiploycam eyca ayinyemaclha. 12 Elitsovacsojo quellhip, colpayjiclha sat apquilvalhoc. Coyangvomoc sat quellhip acyanmongam netin. Innoc actema ilhnic nat malminlhinaycam profetas Dios apquillingascama apquilictingam apmamyi —alhta aptomjac Jesús.
Yasic najan ayitsayolhma as nalhpop
(Mr 9.50Lc 14.34-35)13 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Quellhip apquiltomja malha yasic nipyesicsa enlhitaoc as nalhpop. Am sat ancoc copanacmoc yasic, mongvanquejec yoyam copanmojo mocjam. Comalhquejec sat copanaycmo yasic. Cotlhalhcac sat amay. Colhic sat altacmo.
14 ‘Quellhip apquiltomja malha ayitsayolhma nipyesicsa enlhitaoc as nalhpop. Mongvanquejec ongajapsic tingma apyitna netin inquilhe acvinatem. 15 Ningalevasquic sat ancoc calevascama, mongajapsic sat coning yingmin alhancoc. Onquilhnic sat netin, yoyam cotsacsic sat olhma enlhit apnaycam congne tingma. 16 Ellhojo sat quellhip lha. Elapongmit sat nipyesicsa enlhitaoc. Colvitalhcac sat quellhip apquiltamjaycam altamila. Colhic sat ayaco Ingyapam netin —alhta aptomjac.
Apquillhicmoscama Jesús singanamaclha Dios
17 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Nocollhen nasa apquilvalhoc sicvoy coo, yoyam olvatesquisamcoc singanamaclha Moisés najan profetas apnatalhescama. Acvaac coo, yoyam osavojo sicyiplovquiscama actemaclha singanamaclha. Motvacsejec sat coo. 18 Actomjac coo silanya quellhip: Naso, am sat ancoc comascac netin najan nalhpop, comasquejec sat najan lhama actalhamavo actalhesomalhca singanamaclha. Cotnejic sat aclhamoclhojo asoc acvocmo acsovjomalhca. 19 Am sat ancoc eyiplovcasac enlhit lhama singanamaclha ayitcoc. Apquillhicmosquic sat ancoc enlhit apnaymacoc actemaclha meyiplovquiscama moclhama singanamaclha ayitcoc, colhic sat acvino as enlhit Visqui netin apquilnancascama. Apyiplovcasquic sat ancoc enlhit aclhamoclhojo singanamaclha, coyiplovjoc sat apquillhicmoscama apnaymacoc, colhic sat actimesa apyimtalhnamo Visqui netin apquilnancascama. 20 Apquililtamjoc sat ancoc elvitangvomoc quellhip Visqui netin apquilnancascama. Incaymalhquic yoyam elyiplovcasojo quellhip actemaclha acpeyvomo, am colhno apquiltemaclha apquilyiplovquiscama fariseos najan apquilyascamco apquiltemaclha —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús actemaclha ninlom (nintanoncama)
(Lc 12.57-59)21 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Nongyaa nasa poc. Apcajac sat ancoc poc, esilhnanacpoc sat as enlhit” —nic nat intomjac amyaa. 22 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Aptanovquic sat ancoc poc, ingyavojo esilhnanacpoc. Aptomjac sat ancoc enlhit apcanya poc: “Mongmo apanco lhip” (paj apanco lhip), ingyavojo sat esilhnanacpoc napatavo apquilviscaa apquilpamejitsomap. Aptomjac sat ancoc enlhit apcanya poc: “Apjapac nac lhip,” ingyavojo esilhnanacpoc cosponeyaclha talha —alhta aptomjac.
23 ‘Apsaclhec sat ancoc lhip apcaycaoc actemaclha ningmescama Dios Ingyapam, iyasingvoclhojo lhip actemaclha aptanovmap. 24 Cotnejic ac siclhoc maa apcaycaoc nicja ningmescamaclha ningaycaoc. Iyoclhojo sat siclho aptomja aptanoncama. Ingyane sat ingyasicjiclhojoc mocjam lhip. Ivota sat mocjam. Ilmes sat apcaycaoc actemaclha ningmescama Dios Ingyapam —alhta aptomjac.
25 ‘Apyantimquic sat ancoc lhip aptomja apquinmelhaycam elyacsic singyicpilquemo tingma pac. Naysicsa apquillhingam ilinlhanmojo etamilcasiclha apvalhoc. Yoyam meyantamoc lhip apnaclha singyicpilquemo. Ingyanic sat singyicpilquemo apquilancam emoc lhip. Elhnescomoc sat lhip singilpilhtetomaclha. 26 Actomjac coo siyanya lhip: Naso, metyepejec sat mataa lhip singilpilhtetomaclha mesovjomo apquilhayclha solyayem (apmaycaoc nasa) —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús actemaclha nintovascama singilyimjapma
27 ‘Aptomjac alhta mocjam Jesús: Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Notvas nasa actemaclha singilyimjapma” —ilhnic nat intomjac amyaa. 28 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Inquitsepquic sat ancoc apnenyic enlhit naysicsa apquilaneyo moc quilvana, eyca as aptomja aptovascama actemaclha singilyimjapma ayinyema apvalhoc apanco.
29 ‘Insilhnanaquic sat ancoc lhip apatic, ilic, iyinyov. Intasi inyicje lhip etnejic apyavec, am colhno eyinyovacpoc lhip apyovoclhojo acyitnaclha cosponeyaclha talha. 30 Insilhnanaquic sat ancoc lhip apmic (actamilaclha), ilic, iyinyov. Intasi inyicje lhip etnejic appinsem, am colhno eyinyovacpoc apyovoclhojo acyitnaclha cosponeyaclha talha —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús actemaclha ningyamasma intava
(Mt 19.9Mr 10.11-12Lc 16.18)31 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Apyinyovquic sat ancoc lhip aptava, imques sat quilvana vaycajac actemaclha ningyamasma intava” —ilhnic nat intomjac amyaa. 32 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Am sat ancoc copatjetamcoc poc lhip aptava, noyinyov nasa aptava. Apyinyovquic sat ancoc lhip aptava, cotvacsic sat actemaclha singilyimjapma aptava. Inquilyimjapeclhec sat ancoc enlhit quilvana actamopeycaoc, eyca as aptomja aptovascama singilyimjapma —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús nintimesquiscama nasoc anco ninlhanma
33 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Noyinimquis nasa aplhanma, yoyam colhejec acyascacmo. Itnesquis sat nasoc anco aplhanma napato Visqui ingac” —nic nat intomjac amyaa. 34 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Noellhamasap nasa, yoyam colhejec acyascacmo. Noellhen nasa acvisay netin, yoyam colhejec acyascacmo. Equimá Dios Ingyapam aptajanem apanco. 35 Noellhen nasa acvisay nalhpop, yoyam colhejec acyascacmo. Equimá actomja apquiltoyam Dios Ingyapam. Noellhen nasa apvisay tingma Jerusalén, yoyam colhejec acyascacmo. Equimá tingma pac Apvisqui apyimtalhnamo. 36 Nolhamasap nasa elhenic lhip apcatic, yoyam colhejec acyascacmo. Copvanquejec lhip ingyanic comopiclha apva najan copaysimiclha apva. 37 Eltime sat mataa acvamlha: “jey” (eje), najan moc: “paj”. Eyca ninlhamasomalhca ayinyema somquic quilyicjamo —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús actemaclha ningyanmoncasquiclha
(Lc 6.29-30)Aptomjac alhta mocjam Jesús:
38 ‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Inpatic acyanmongayclha inpatic. Ingmaoc acyanmongayclha ingmaoc.” Ningiltimem nincoo: “Inticpongalhquic sat ancoc lhip apvajic, iyanmongsiclha. Iticpong sat lhip lha apvajic” —nic nat intomjac amyaa. 39 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Noelyanmoncasiclha nasa enlhit aptomja apmapsom. Inticpongalhquic sat ancoc lhip apmalhimpenic, ingyane sat coticpongalhca moc nicja apmalhimpenic. 40 Apquiltamjoc sat ancoc enlhit elnatamoc lhip aptalhnama, nomyov nasa. Imques sat najan apcalomap. 41 Apcanayquic sat ancoc enlhit, yoyam esovsic lhip apquilnatam acyavataclhojo, iyiplaclhojo sat lhip. 42 Apquilmalhnacpec sat ancoc lhip, imques asoc. Apquiltamjoc sat ancoc enlhit emam siclho asoc, nomyov nasa lhip —alhta aptomjac.
Actemaclha ningasicjayo cotnaja ingmoc
(Lc 6.27-28Lc 32-36)Aptomjac alhta mocjam Jesús:
43 ‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Ingyasicjojo sat lhip ingmoc. Itanova sat lhip cotnaja ingmoc” —nic nat intomjac amyaa. 44 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Elasicjojo cotnaja ingmoc. Elmalhnesquis asoc altamila enlhit apquiltomja apquilminlhinaycam. (Eltamilsojo sat enlhit apquiltomja apquiltanoncama. Elmalhnesquis sat enlhit apquiltomja apquilyamneycam quellhip najan apquilminlhinaycam). 45 Eltimjic sat quellhip apquitquic Ingyapam apna netin. Aptipcasquic mataa acnim Dios Ingyapam, yoyam colsavojo olhma apnamcaclha enlhit apquiltamila najan enlhit apquilmapsomcaa. Apcapajasquic mataa acmamay apnamcaclha enlhit apquilpeyvomo najan enlhit melpeyvomo. 46 Apquilasicjacpec quellhip nipyesicsa apnaymacoc. Apquilasicjavoc sat ancoc quellhip apquilvamlha apnaymacoc apanco, ¿soc asoc actamila yi? Acno najan lha apquiltemaclha enlhit apquilvinamap apquilmam tacja solyayem, apquilasicjavoc mataa apnaymacoc. 47 Apquilpayvasquic sat ancoc quellhip apquilvamlha apquilmolhama, ¿soc asoc actamila yi? Acno najan lha apquiltemaclha enlhit lhalhma anco. 48 Appeyvomo apanco Ingyapam netin. Ellhojo sat quellhip lha, eltime sat apquilpeyvomo —alhta aptomjac.