Dedicatoria a Teófilo
1 Puesto que ya muchos han tratado de poner en orden la historia de las cosas que entre nosotros han sido ciertísimas, 2 tal como nos lo enseñaron los que desde el principio lo vieron con sus ojos, y fueron ministros de la palabra, 3 me ha parecido también a mí, después de haber investigado con diligencia todas las cosas desde su origen, escribírtelas por orden, oh excelentísimo Teófilo, 4 para que conozcas bien la verdad de las cosas en las cuales has sido instruido.
Anuncio del nacimiento de Juan
5 Hubo en los días de Herodes, rey de Judea, un sacerdote llamado Zacarías, de la clase de Abías; su mujer era de las hijas de Aarón, y se llamaba Elisabet. 6 Ambos eran justos delante de Dios, y andaban irreprensibles en todos los mandamientos y ordenanzas del Señor. 7 Pero no tenían hijo, porque Elisabet era estéril, y ambos eran ya de edad avanzada. 8 Aconteció que ejerciendo Zacarías el sacerdocio delante de Dios según el orden de su clase, 9 conforme a la costumbre del sacerdocio, le tocó en suerte ofrecer el incienso, entrando en el santuario del Señor. 10 Y toda la multitud del pueblo estaba fuera orando a la hora del incienso. 11 Y se le apareció un ángel del Señor puesto en pie a la derecha del altar del incienso. 12 Y se turbó Zacarías al verle, y le sobrecogió temor. 13 Pero el ángel le dijo: Zacarías, no temas; porque tu oración ha sido oída, y tu mujer Elisabet te dará a luz un hijo, y llamarás su nombre Juan. 14 Y tendrás gozo y alegría, y muchos se regocijarán de su nacimiento; 15 porque será grande delante de Dios. No beberá vino ni sidra, y será lleno del Espíritu Santo, aun desde el vientre de su madre. 16 Y hará que muchos de los hijos de Israel se conviertan al Señor Dios de ellos. 17 E irá delante de él con el espíritu y el poder de Elías, para hacer volver los corazones de los padres a los hijos, y de los rebeldes a la prudencia de los justos, para preparar al Señor un pueblo bien dispuesto. 18 Dijo Zacarías al ángel: ¿En qué conoceré esto? Porque yo soy viejo, y mi mujer es de edad avanzada. 19 Respondiendo el ángel, le dijo: Yo soy Gabriel, que estoy delante de Dios; y he sido enviado a hablarte, y darte estas buenas nuevas. 20 Y ahora quedarás mudo y no podrás hablar, hasta el día en que esto se haga, por cuanto no creíste mis palabras, las cuales se cumplirán a su tiempo. 21 Y el pueblo estaba esperando a Zacarías, y se extrañaba de que él se demorase en el santuario. 22 Pero cuando salió, no les podía hablar; y comprendieron que había visto visión en el santuario. Él les hablaba por señas, y permaneció mudo. 23 Y cumplidos los días de su ministerio, se fue a su casa.
24 Después de aquellos días concibió su mujer Elisabet, y se recluyó en casa por cinco meses, diciendo: 25 Así ha hecho conmigo el Señor en los días en que se dignó quitar mi afrenta entre los hombres.
Anuncio del nacimiento de Jesús
26 Al sexto mes el ángel Gabriel fue enviado por Dios a una ciudad de Galilea, llamada Nazaret, 27 a una virgen desposada con un varón que se llamaba José, de la casa de David; y el nombre de la virgen era María. 28 Y entrando el ángel en donde ella estaba, dijo: ¡Salve, muy favorecida! El Señor es contigo; bendita tú entre las mujeres. 29 Mas ella, cuando le vio, se turbó por sus palabras, y pensaba qué salutación sería esta. 30 Entonces el ángel le dijo: María, no temas, porque has hallado gracia delante de Dios. 31 Y ahora, concebirás en tu vientre, y darás a luz un hijo, y llamarás su nombre JESÚS. 32 Este será grande, y será llamado Hijo del Altísimo; y el Señor Dios le dará el trono de David su padre; 33 y reinará sobre la casa de Jacob para siempre, y su reino no tendrá fin. 34 Entonces María dijo al ángel: ¿Cómo será esto? pues no conozco varón. 35 Respondiendo el ángel, le dijo: El Espíritu Santo vendrá sobre ti, y el poder del Altísimo te cubrirá con su sombra; por lo cual también el Santo Ser que nacerá, será llamado Hijo de Dios. 36 Y he aquí tu parienta Elisabet, ella también ha concebido hijo en su vejez; y este es el sexto mes para ella, la que llamaban estéril; 37 porque nada hay imposible para Dios. 38 Entonces María dijo: He aquí la sierva del Señor; hágase conmigo conforme a tu palabra. Y el ángel se fue de su presencia.
María visita a Elisabet
39 En aquellos días, levantándose María, fue de prisa a la montaña, a una ciudad de Judá; 40 y entró en casa de Zacarías, y saludó a Elisabet. 41 Y aconteció que cuando oyó Elisabet la salutación de María, la criatura saltó en su vientre; y Elisabet fue llena del Espíritu Santo, 42 y exclamó a gran voz, y dijo: Bendita tú entre las mujeres, y bendito el fruto de tu vientre. 43 ¿Por qué se me concede esto a mí, que la madre de mi Señor venga a mí? 44 Porque tan pronto como llegó la voz de tu salutación a mis oídos, la criatura saltó de alegría en mi vientre. 45 Y bienaventurada la que creyó, porque se cumplirá lo que le fue dicho de parte del Señor.
46 Entonces María dijo:
Engrandece mi alma al Señor;
47 Y mi espíritu se regocija en Dios mi Salvador.
48 Porque ha mirado la bajeza de su sierva;
Pues he aquí, desde ahora me dirán bienaventurada todas las generaciones.
49 Porque me ha hecho grandes cosas el Poderoso;
Santo es su nombre,
50 Y su misericordia es de generación en generación
A los que le temen.
51 Hizo proezas con su brazo;
Esparció a los soberbios en el pensamiento de sus corazones.
52 Quitó de los tronos a los poderosos,
Y exaltó a los humildes.
53 A los hambrientos colmó de bienes,
Y a los ricos envió vacíos.
54 Socorrió a Israel su siervo,
Acordándose de la misericordia
55 De la cual habló a nuestros padres,
Para con Abraham y su descendencia para siempre.
56 Y se quedó María con ella como tres meses; después se volvió a su casa.
Nacimiento de Juan el Bautista
57 Cuando a Elisabet se le cumplió el tiempo de su alumbramiento, dio a luz un hijo. 58 Y cuando oyeron los vecinos y los parientes que Dios había engrandecido para con ella su misericordia, se regocijaron con ella. 59 Aconteció que al octavo día vinieron para circuncidar al niño; y le llamaban con el nombre de su padre, Zacarías; 60 pero respondiendo su madre, dijo: No; se llamará Juan. 61 Le dijeron: ¿Por qué? No hay nadie en tu parentela que se llame con ese nombre. 62 Entonces preguntaron por señas a su padre, cómo le quería llamar. 63 Y pidiendo una tablilla, escribió, diciendo: Juan es su nombre. Y todos se maravillaron. 64 Al momento fue abierta su boca y suelta su lengua, y habló bendiciendo a Dios. 65 Y se llenaron de temor todos sus vecinos; y en todas las montañas de Judea se divulgaron todas estas cosas. 66 Y todos los que las oían las guardaban en su corazón, diciendo: ¿Quién, pues, será este niño? Y la mano del Señor estaba con él.
Profecía de Zacarías
67 Y Zacarías su padre fue lleno del Espíritu Santo, y profetizó, diciendo:
68 Bendito el Señor Dios de Israel,
Que ha visitado y redimido a su pueblo,
69 Y nos levantó un poderoso Salvador
En la casa de David su siervo,
70 Como habló por boca de sus santos profetas que fueron desde el principio;
71 Salvación de nuestros enemigos, y de la mano de todos los que nos aborrecieron;
72 Para hacer misericordia con nuestros padres,
Y acordarse de su santo pacto;
73 Del juramento que hizo a Abraham nuestro padre,
Que nos había de conceder
74 Que, librados de nuestros enemigos,
Sin temor le serviríamos
75 En santidad y en justicia delante de él, todos nuestros días.
76 Y tú, niño, profeta del Altísimo serás llamado;
Porque irás delante de la presencia del Señor, para preparar sus caminos;
77 Para dar conocimiento de salvación a su pueblo,
Para perdón de sus pecados,
78 Por la entrañable misericordia de nuestro Dios,
Con que nos visitó desde lo alto la aurora,
79 Para dar luz a los que habitan en tinieblas y en sombra de muerte;
Para encaminar nuestros pies por camino de paz.
80 Y el niño crecía, y se fortalecía en espíritu; y estuvo en lugares desiertos hasta el día de su manifestación a Israel.
Siclho appayvam apanco Lucas
1 Aplhamoc alhta enlhit apquililtamjoc eltalhesamcoc amyaa nintamin alhta. Asoc alvitalhco najan aclingalhco alhta ningyesicsa. 2 Innoc singiltimnascama enlhit apquilvitay apmamyi as asoc. Apquilpasmec alhta apquiltimnascama Dios appayvam. 3 Altamjoc coo lha otalhocsic as amyaa moclhama acteteycaoc moc. Altamjoc otalhosquisic lhip sictimem emoc Teófilo. Alinlhanacmec alhta oyasingvomoc amyaa ayenmoclha aclhenomalhca. Altamjoc opeyvasiclhac aclhamoclhojo amyaa. 4 Eyasamcojoc sat lhip actomja nasoc anco amyaa actemaclha aplhicmosomap lhip.
Amyaa yoyam etyamoc Juan yapasquiscama yingmin inyap
5 Apnec alhta apvisqui Herodes yoclhilhma Judea. Apnec alhta najan lhama sacerdote apvisay Zacarías. Aptomja alhta apquilpasmeycam aptamjaycamo lhama Abías. Aptava alhta innac acvisay Elisabet. Sacerdote Aarón aptavin niptamin alhta as quilvana. 6 Appeyvomo alhta as enlhit najan aptava napato Dios Ingyapam. Am alhta esilhnanacpoc. Am alhta cosilhnanalhcac najan aptava. Apquilyajaclhoc alhta mataa Zacarías najan aptava actemaclha apcanamaclha najan singanamaclha Visqui ingac. 7 Am alhta ayitca ma. Cotay ayitca Elisabet. Apvanacmec alhta as enlhit najan aptava.
8 Invocmec alhta acnim, yoyam etnajam Zacarías aptemaclha sacerdote napato Dios Ingyapam. 9 Apquiltemaclha alhta sacerdote, yoyam elnatovasamcoc sicas. Apcanyacpec alhta Zacarías etalhningvoclha tingma apponquinomap, yoyam elvitic asoc masis. 10 Apcaneyclhec alhta appintalhnama enlhit nipva tingma. Apquililmalhnaquic alhta naysicsa acvatnamalhca asoc masis. 11 Yejemoc alhta apvita Zacarías lhama ángel Dios apcasinancama apquinyema Visqui ingac. Apquiningvaac alhta nicja acyinatamaclha acvatnamalhquilha asoc masis. 12 Pilapcasquic alhta Zacarías apvita ángel Dios apcasinancama. Apcacac alhta Zacarías. 13 Aptomjac alhta apcanya ángel Dios apcasinancama:
—Zacarías, nojeya nasa —alhta aptomjac. Aplingac mataa Dios Ingyapam lhip apquilmalhnancama. Cotimsic sat ayitca lhip aptava Elisabet. Itnesquis sat apvisay Juan. 14 Ingyitsovacsojoc sat lhip. Copayjiclhac sat najan apvalhoc. Elitsovacsojoc sat aplhamoclhojo enlhit aptiyacmo sat apquitca. 15 Etnejic sat apyimtalhnamo napato Dios. Meynejec sat anmin. Elhic sat Espíritu Santo apvalhoc amamyi aptiyam. 16 Eltajicsojoc sat apquilvalhoc enlhitaoc co Israel. Elpeyveclhac sat mocjam Dios Visqui apancaoc. 17 Etnimsic sat Juan apmamyi Visqui ingac. Eyiplovjoc sat amay aptemaclha nic nat Elías Dios aplingascama. Colhic sat najan apmopvan apanco. Eltajicsojoc sat apquilvalhoc apquilyapmayc. Elasicjangvomoc sat mocjam apquitquic. Eltajicsojoc sat apquilvalhoc enlhit colyavameycaoc. Elvajaningvomoc sat apquiltemaclha enlhit apquilpeyvomo. Elanic sat elpenacsojo actema nac jay enlhitaoc, yoyam elmoc tacja Visqui ingac —alhta aptomjac ángel Dios apcasinancama.
18 Apcatingmavoc alhta Zacarías:
—¿Jalhco sat otnejic oyasamcojo as asoc? Sicvanyam coo, invanacmec najan etava —alhta aptomjac.
19 Apcatingmavoc alhta ángel:
—Coo nac Gabriel. Ayinmam coo mataa napato Dios Ingyapam. Eyapajasquic lhac coo seyanya opamejitsic lhip. Pac oltimnacsic lhip as amyaa actamalma. 20 Quip ilanojo, comopvan appayvam sat etnejic lhip. Sat cotepeclhac appayvam aptiyacmo apquitca. Apyascacmec lhac lhip coo sicpayvam. Cotnejic sat maa siltimnasa lhac —alhta aptomjac.
21 Apquiljalhnacpec alhta inyicje etyapoc Zacarías. Pilapcasquic alhta enlhitaoc apquilvita metyapma congne tingma apponquinomap. 22 Aptiyapvactamo alhta aptomja eyca mepqui appayvam. Yejemoc alhta apyicpilcacpo Zacarías aplhicmosacpo napaat congne tingma apponquinomap. Vamlha apmic alhta apquillhicmosa, mepqui appayvam alhta.
23 Lhama alhta apsovja aptamjaycam tingma apponquinomap aptajaclho mocjam tingma pac. 24 Natamin alhta actomja inlovso aptava Elisabet. Am alhta coyipjongvaac tingma ac cinco piltin. 25 “Eycaso setnesquiscama Visqui ingac. Eyasicjangvocmec coo. Elvatescasquic sictanovmalhca nipyesicsa enlhitaoc” —alhta intomjac Elisabet.
Amyaa yoyam etyamoc Jesús
26 Apvocmec alhta seis piltin. Apcapajasquic alhta Dios Ingyapam lhama ángel apcasinancama apvisay Gabriel. Apcanayquic alhta eyacsic tingma apvisay Nazaret yoclhilhma Galilea. 27 Apcanama alhta eltimnascomoc quilvana mepqui atava acvisay María. Acponquinomalhca alhta María. José alhta apponcanma, David aptavin niptamin alhta. 28 Aptalhningvocmo alhta ángel Dios apcasinancama acnaclha quilvana. Appayvasquic alhta:
—Lhiya nac. Quilinyejemo nac anco lhiya. Aplhalhma aptomjac lhiya Visqui ingac. Apquimlaycmoc lhiya Dios Ingyapam, colhno innaymacoc —alhta aptomjac.
29 Inlhingavoc alhta inquenyic María aclinga appayvam. Inquitamquic alhta avalhoc actemaclha appayvescama. 30 Aptomjac alhta apcanya ángel:
—María, nojeya nasa. Apquimlaycmoc lhiya Dios —alhta aptomjac. 31 Ca incolanojo, cotnejic sat inlovso lhiya. Cotimsic sat ayitca apquinavo. Cotnesquis sat apvisay JESUS. 32 Etnejic sat apyimtalhnamo. Iltamjacpoc sat Visqui Netin Apquitca. Dios Ingyapam sat etnesquisic apvisqui apno nic nat apyeyjamcaa David. 33 Etnejic sat mataa apvisqui apancaoc enlhitaoc Israel. Cotningvomejec sat nelha apcanamaclha apanco —alhta aptomjac.
34 Incatingmavoc alhta María:
—¿Jalhco sat cotnejic as asoc? Am coo etava ma —alhta intomjac.
35 Apcatingmavoc alhta ángel Dios apcasinancama:
—Evayventac sat Espíritu Santo tacjalhit lhiya. Cajapvotac sat lhiya Visqui netin apmopvan malha yipjopay. Eponquinacpoc sat sicaa aptiyacmo sat. Eltamjacpoc sat Dios Apquitca. 36 Ca incolanojo actimem moc Elisabet. Actomjaclhojo acvanyam intomjac inlovso. Apquinavo sat maa ayitca. Seis piltin alhta actomja inlovso. Ayanyomalhca alhta cotay ayitca. 37 Dios Ingyapam aptomja apmopvan elana aclhamoclhojo asoc —alhta aptomjac.
38 Incatingmavoc alhta María:
—Intasic lhac, sictomja silancam Visqui ingac. Jetnesquisic Visqui ingac acno seltimnasa lhac —alhta intomjac.
Yejemoc alhta aptajavoc ángel Dios apcasinancama.
María actimem maycaa acnaclha Elisabet
39 Eyca as acnim inpecjasoc alhta María. Inyicpintamavoc alhta amay acmiyaclhilha tingma acyitnamaclha inquilhe yoclhilhma Judea. 40 Intalhningvoclhec alhta Zacarías tingma pac. Inpayvasquic alhta actimem moc Elisabet. 41 Lhama alhta aclinga Elisabet acpayvescama actimem moc. Yejemoc alhta inquiltajamcaa sicaa avalhoc Elisabet. Espíritu Santo alhta apnac Elisabet. 42 Inyimnatasoc alhta acpayvam Elisabet:
—Apquimlaycmoc lhiya Dios Ingyapam. Altamjoc coo, yoyam epasmoc ayitca avalhoc lhiya. 43 ¿Soc lha coo yi? ¿Soctomja setnaja nac maycaa Visqui ajac inquin? 44 Ca incolanojo, aclingac lhac sepayvesa. Yejemoc lhac apquiltajamcaa sicaa evalhoc, apquitsovasoc anco. 45 Quilinyejemoc anco lhiya actomja coyasquiyam. Cotnejic sat asoc aptomja aplhanma alhta Visqui ingac —alhta intomjac Elisabet.
46 Intomjac alhta acpayvam María:
Coo evalhoc actimesquiscama apyimtalhnamo Visqui ingac.
47 Inpayjeclhec evalhoc Dios Ingyapam aptomja Sevomquiscama tap.
48 Coo sictomja silancam moyimtalhnamo. Jelanoc sictemaclha Dios Ingyapam.
Jeltimjic sat mataa selinyejemo aplhamoclhojo enlhitaoc aptovana niptamin.
49 Avanjec setnesquiscama asoc altamila Dios Apyimtalhnamo.
Acponquinomalhca nac apvisay apanco.
50 Cotmongvomejec sat nelha apcamliyam enlhitaoc apquiltomja apquilayo.
51 Ingillhicmosquic apmopvan aptamjaycam acyimtalhnamo.
Aptomja Apyimtalhnamo, am elhno enlhit ayajamalhco apvalhoc.
52 Coning apquiltimescasiclha apquilviscaa apquilyimtalhnamo.
Apquiltimescasquic apquilyimtalhnamo enlhit melyimtalhnamo alhta.
53 Altamila asoc apquilyipcanimcasac enlhit alnapma mayc.
Mepqui asoc apquilmaycam apquilapajasac enlhit ningilnatam inyap.
54 Apquilpasmec enlhitaoc Israel apquiltomja apquilancam.
Am colvanamongvocmoc mataa apquimlaycmojo cotmongvoycamlha nelha.
55 Innoc aptomja ilhnic nat aplhanma apcanyacpo ningilyeyjamcaa Abraham najan aptovana niptamin
—alhta intomjac María.
56 Innacmoc alhta lhama María acnaclha Elisabet apnatqui piltin. Natamin alhta actajavo mocjam tingma ac.
Aptiyaycamlha Juan yapasquiscama yingmin inyap
57 Invocmec alhta acnim, yoyam cotimsic ayitca Elisabet. Apquinavo alhta ayitca. 58 Inquillingac alhta amyaa acmolhama najan innaymacoc. Aplhenacpec alhta Dios Visqui ingac aptomja apquimlaycmo. Inquilitsovasoc alhta lhama Elisabet. 59 Invocmec alhta ocho acnim. Apquilaneyquiclhac alhta, yoyam colhic alana asoc monquinatquiscama sicaa. Apquililtamjoc alhta elhnasojoc apvisay apyap Zacarías. 60 Intomjac alhta ayanya inquin:
—Jave eyqui lha, eltime sat apvisay Juan —alhta intomjac.
61 Apquilatingmavoc alhta:
—¿Soctomja yi? Ningya apvisay innaymacoc actema nac lha —alhta intomjac amyaa.
62 Apquilevam alhta apyap. Acvamlha apmic alhta aptimescasac eyasamcojo apvisay apquitca. 63 Yejemoc alhta almalhnalhco asoc pasyam. Aptalhosquic alhta: “Juan apvisay nac lha” —alhta intomjac aptalhescama. Pilapcasquic alhta aplhamoclhojo. 64 Yejemoc alhta actamilaclho apalhcoc, actepeclho appayvam. Apcacavoc alhta Dios Ingyapam appametamcaa. 65 Pilapcasquic alhta enlhit apnaycam nipyava. Inlingalhquic alhta amyaa yoclhilhma acma inquilha acvisay Judea. 66 Aclingalhco alhta anco amyaa. Inquillhenquic alhta apquilvalhoc apquilpamejitsacpo:
—¿Soc sat etnejic as sicaa? —alhta intomjac amyaa aplhenacpo.
Dios Visqui ingac nasoc anco aptomja appasmom sicaa.
Apminaycmascama Zacarías
67 Aplanoc alhta apvalhoc Espíritu Santo sicaa apyap Zacarías. Appametam alhta appayvam ayinyema Dios Ingyapam:
68 Aptasi nac Visqui ingac, Israel Dios apancaoc.
Apvaac ningyesicsa ningiltomja enlhit apancaoc.
Ingiljalhyovascasquic ningilpilhtetomalhca.
69 Ingmasquic Singvomquiscama tap apyimnatem.
Apquinyema apmolhama David aptomja apquilancam Dios Ingyapam.
70 Innoc actomja aplhanmaclha nano actomja nasoc anco.
Singiltimnaseclho ilhnic nat mataa profetas Dios apquillingascama apquilponquinomap.
71 Jingilvomsic sat tap nipyesicsa cotnaja ingmoc najan aplhamoclhojo sintanoncama.
72 Apquilinlhanacmec nic nat apquimlaycmojo ningilyeyjamcaa.
Inlhanvocmec mataa apvalhoc actemaclha aplhanmaclha nasoc anco Dios.
73 Eycaso aplhanmaclha nasoc anco actomja ilhnic nat mepqui movan amyaa.
Apquiltimnasomacpo Abraham ningilyeyjamcaa nano:
74 Jingilvomsic sat tap nipyesicsa cotnaja ingmoc, yoyam ongilanam mepqui ningilay.
75 Actema nac ningiltamilcasomalhco najan nintemaclha acpeyvomo aclhamoclhojo acnim ningileyvam.
76 Lhip eyca aptomja sictamongvoyam.
Eltamjacpoc sat lhip apvisay soycam amyaa apanco.
Etnimsic sat lhip apmamyi Visqui ingac. Elanesic sat amay, yoyam eyacsic.
77 Elyascasingvomoc sat lhip enlhitaoc actemaclha ningilvomsomalhca tap.
Najan actemaclha acmascosomalhca mongilyascalhma.
78 Dios Ingyapam ayinyema acliclamo apvalhoc.
Acvaa ningyesicsa ayitsayolhma ayinyema netin.
79 Colsacsic sat ilhma enlhit apnaycam yatesaclhilhma najan ayajapvoy pisquisca apquilitsepma.
Jinnaliclhac sat amay actemaclha actamila ingvalhoc.
—alhta aptomjac Zacarías.
80 Apvanamyic alhta sicaa. Inyimnaquic alhta apvalhoc. Natamin alhta apnacmo yoclhilhma actamopeycaoc acvocmo acnim, yoyam ellhicmocsic enlhitaoc Israel.