El levita y su concubina
1 En aquellos días, cuando no había rey en Israel, hubo un levita que moraba como forastero en la parte más remota del monte de Efraín, el cual había tomado para sí mujer concubina de Belén de Judá. 2 Y su concubina le fue infiel, y se fue de él a casa de su padre, a Belén de Judá, y estuvo allá durante cuatro meses. 3 Y se levantó su marido y la siguió, para hablarle amorosamente y hacerla volver; y llevaba consigo un criado, y un par de asnos; y ella le hizo entrar en la casa de su padre. 4 Y viéndole el padre de la joven, salió a recibirle gozoso; y le detuvo su suegro, el padre de la joven, y quedó en su casa tres días, comiendo y bebiendo y alojándose allí. 5 Al cuarto día, cuando se levantaron de mañana, se levantó también el levita para irse; y el padre de la joven dijo a su yerno: Conforta tu corazón con un bocado de pan, y después os iréis. 6 Y se sentaron ellos dos juntos, y comieron y bebieron. Y el padre de la joven dijo al varón: Yo te ruego que quieras pasar aquí la noche, y se alegrará tu corazón. 7 Y se levantó el varón para irse, pero insistió su suegro, y volvió a pasar allí la noche. 8 Al quinto día, levantándose de mañana para irse, le dijo el padre de la joven: Conforta ahora tu corazón, y aguarda hasta que decline el día. Y comieron ambos juntos. 9 Luego se levantó el varón para irse, él y su concubina y su criado. Entonces su suegro, el padre de la joven, le dijo: He aquí ya el día declina para anochecer, te ruego que paséis aquí la noche; he aquí que el día se acaba, duerme aquí, para que se alegre tu corazón; y mañana os levantaréis temprano a vuestro camino y te irás a tu casa.
10 Mas el hombre no quiso pasar allí la noche, sino que se levantó y se fue, y llegó hasta enfrente de Jebús, que es Jerusalén, con su par de asnos ensillados, y su concubina. 11 Y estando ya junto a Jebús, el día había declinado mucho; y dijo el criado a su señor: Ven ahora, y vámonos a esta ciudad de los jebuseos, para que pasemos en ella la noche. 12 Y su señor le respondió: No iremos a ninguna ciudad de extranjeros, que no sea de los hijos de Israel, sino que pasaremos hasta Gabaa. Y dijo a su criado: 13 Ven, sigamos hasta uno de esos lugares, para pasar la noche en Gabaa o en Ramá. 14 Pasando, pues, caminaron, y se les puso el sol junto a Gabaa que era de Benjamín. 15 Y se apartaron del camino para entrar a pasar allí la noche en Gabaa; y entrando, se sentaron en la plaza de la ciudad, porque no hubo quien los acogiese en casa para pasar la noche.
16 Y he aquí un hombre viejo que venía de su trabajo del campo al anochecer, el cual era del monte de Efraín, y moraba como forastero en Gabaa; pero los moradores de aquel lugar eran hijos de Benjamín. 17 Y alzando el viejo los ojos, vio a aquel caminante en la plaza de la ciudad, y le dijo: ¿A dónde vas, y de dónde vienes? 18 Y él respondió: Pasamos de Belén de Judá a la parte más remota del monte de Efraín, de donde soy; y había ido a Belén de Judá; mas ahora voy a la casa de Jehová, y no hay quien me reciba en casa. 19 Nosotros tenemos paja y forraje para nuestros asnos, y también tenemos pan y vino para mí y para tu sierva, y para el criado que está con tu siervo; no nos hace falta nada. 20 Y el hombre anciano dijo: Paz sea contigo; tu necesidad toda quede solamente a mi cargo, con tal que no pases la noche en la plaza. 21 Y los trajo a su casa, y dio de comer a sus asnos; y se lavaron los pies, y comieron y bebieron.
22 Pero cuando estaban gozosos, he aquí que los hombres de aquella ciudad, hombres perversos, rodearon la casa, golpeando a la puerta; y hablaron al anciano, dueño de la casa, diciendo: Saca al hombre que ha entrado en tu casa, para que lo conozcamos. 23 Y salió a ellos el dueño de la casa y les dijo: No, hermanos míos, os ruego que no cometáis este mal; ya que este hombre ha entrado en mi casa, no hagáis esta maldad. 24 He aquí mi hija virgen, y la concubina de él; yo os las sacaré ahora; humilladlas y haced con ellas como os parezca, y no hagáis a este hombre cosa tan infame. 25 Mas aquellos hombres no le quisieron oír; por lo que tomando aquel hombre a su concubina, la sacó; y entraron a ella, y abusaron de ella toda la noche hasta la mañana, y la dejaron cuando apuntaba el alba. 26 Y cuando ya amanecía, vino la mujer, y cayó delante de la puerta de la casa de aquel hombre donde su señor estaba, hasta que fue de día.
27 Y se levantó por la mañana su señor, y abrió las puertas de la casa, y salió para seguir su camino; y he aquí la mujer su concubina estaba tendida delante de la puerta de la casa, con las manos sobre el umbral. 28 Él le dijo: Levántate, y vámonos; pero ella no respondió. Entonces la levantó el varón, y echándola sobre su asno, se levantó y se fue a su lugar. 29 Y llegando a su casa, tomó un cuchillo, y echó mano de su concubina, y la partió por sus huesos en doce partes, y la envió por todo el territorio de Israel. 30 Y todo el que veía aquello, decía: Jamás se ha hecho ni visto tal cosa, desde el tiempo en que los hijos de Israel subieron de la tierra de Egipto hasta hoy. Considerad esto, tomad consejo, y hablad.
Enlhit levita najan moc aptava
1 Nalhit acnim nic nat intomjac. Mepqui ilhnic nat apvisqui nipyesicsa enlhitaoc Israel. Apnec nic nat lhama levita inquilhe alvinatem Efraín, mocjay anco. Aptimec nic nat moc aptava quilvana ayitcoc ayinyema tingma Belén yoclhilhma Judá. 2 Innatjavoc nic nat avalhoc apnaclha atava. Intajaclhec nic nat inyap tingma pac Belén. Innec nic nat maa cuatro piltin. 3 Appecjam nic nat levita esovjam quilvana acyamasma, eyantamenta sat mocjam. Apcanyacpec nic apquilancam etnejic aplhalhma, enaliclha anit apnatoscama yamelyeyjaycoc. Invitac nic nat quilvana apvactama atava. Inmec nic nat tacja inyap tingma pac. 4 Apmec nic nat tacja inyap, acyiplomo acpayjayclha apvalhoc. Apcanyacpec nic nat apipjayim elhojoc lhama. Apnaclhec nic nat natqui acnim levita najan apquilancam, payjoc apipyata tingma pac. Aptovcamquic nic nat, apyinamquic nic nat, apnatinquic nic nat maa. 5 Invocmec nic nat cuatro acnim apnalhaticja alhtoo yoyam eltajiclha. Apvitac nic nat quilvana inyap.
Aptomjac nic nat apcanya apipjayim: —Itov siclho pan apquitcoc, colhic sat apyimnatem — nic nat aptomjac.
6 Apquilnaclhec nic nat mocjam, yoyam eltovamcoc najan elyinamcoc. Apcanyapec nic nat elhic mocjam lhama alhtaa. 7 Appecjam nic nat inyicje elhong levita. Apquilinlhanacmec nic nat apipyata elhic mocjam.
8 Invocmec nic nat cinco acnim. Aplhaticjac nic nat alhtoo levita, appecjam elhong. Apquilinlhanacmec nic nat mocjam quilvana inyap, yoyam etoc siclho amamyi aplhingam apipjayim, colhic sat apyimnatem. Aptovcamquic nic nat mocjam acvaycmo actalhnam. 9 Appecjam nic nat levita elhong, aclhalhma sat moc aptava najan apquilancam. Apquilinlhanacmec nic nat mocjam apipyata, apcanya elhnam mocjam, ayinyema actomjayclho alhtaa. Etyinic siclho alhtaa, elhaticjac sat secaseclha, elhong sat alhtoo. 10 Am nic nat coyacmoc levita elhic mocjam alhtaa. Appecjam nic nat elhong, eyantemiclha moc aptava, najan apquilancam, najan apquilquinamtem yamelyeyjaycoc. Apquilvocmec nic nat tingma Jebús, ningiltimem Jerusalén.
11 Aptomjac nic nat apquilancam apcanya levita: —¿Tasi ya onlhic alhtaa nac jay as tingma apvanyam nipyesicsa jebuseos? — nic nat aptomjac.
12 Apcatingmavoc nic nat levita: —Mongvanquejec ongilpalhcac tingma apvanyam metnaja nintemolhama israelita. Ongilpeyvojoc sat tingma Gabaa. 13 Ningvitac sat ancoc tingma Gabaa, tasic najan Ramá, onlhic sat alhtaa — nic nat aptomjac.
14 Apquilmiyaclhec nic nat mocjam, actalhnacmo apquilvita tingma Gabaa, tingma apancaoc apquilmolhama tribu Benjamín. 15 Apquilyinyovquic nic nat amay, elantilhic tingma Gabaa, elhnam sat alhtaa nac jay. Am nic nat elmac tacja enlhit maa. Apnaclhec nic nat acyivey olhma tingma apvanyam.
16 Alhtaa ilhnic nat intomjac. Apyeycajac nic nat enlhit apvanyam apquinyema amyip, aptajaclho tingma pac. Apquinyemayaclha ilhnic nat inquilhe alvinatem Efraín, appalhaviyam metnaja apquiltemolhama tribu Benjamín, aptomja tingma apancaoc Gabaa.
17 Pilapcasquic nic nat enlhit apvanyam apvita maycaa. Aptomjac nic nat apcanya: —¿Co laa apquimpaa, co laa apyasa? — nic nat aptomjac.
18 Apcatingmavoc nic nat levita: —Siclhingam coo, ningilinyemac lhac tingma Belén yoclhilhma Judá. Ongmiyaclhac sat mocjay anco, inquilhe alvinatem Efraín. Payjoc maa tingma ajac. Acnec alhta tingma Belén, quilhvoc sictajayclha mocjam. Paj coo otac lhama enlhit semam tacja. 19 Yitnec nincoo actoycaoc ninatoscama yamelyeyjaycoc. Yitnec nintom pan najan uva ayingmenic, yoyam cotoc etava najan coo najan selancam. Coymalhquejec nincoo lhama asoc — nic nat aptomjac.
20 Aptomjac nic nat apvanyam apcanya: —Ingmoc nac lhip. Omoc sat tacja lhip najan apquillhalhmaa. Copvanquejec lhip elhic quip aso alhtaa nac jay — nic nat aptomjac.
21 Apnalaclhec nic nat tingma pac enlhit apvanyam. Apliquic nic nat yingmin apmancoc, aptovcamquic nic nat, apyinamquic nic nat. Apcamquic nic nat actoycaoc yamelyeyjaycoc enlhit apvanyam. 22 Yiplovcoc nic nat acpayjayclha apquilvalhoc. Pilapcasquic nic nat apquilvaa enlhit apquilmapsomcaa apquilvocjay tingma. Apquilticpamquic nic nat tingma apatong.
Apquiltomjac nic nat apquilanya aptomja tingma pac: —¡Itipquis sat enlhit maycaa! ¡Ongilpatjetamcoc siclho as enlhit!— nic nat apquiltomjac.
23 Aptomjac nic nat apcatingmavo: —¡Quip elaylhojo enaymacoc! ¡Maycaa nac as enlhit sicnaclha coo! ¡Noeltovas nasa quellhip! 24 Quip elanojo sictamongvoyam quilvana ayitcoc, mepqui atava. Innec mocjam moc quilvana, maycaa aptava. Olantipsic sat as quilvanaa, yoyam eltimjic acmajayoclha apquilvalhoc quellhip. Noelsilhnanap apanco quellhip apnaclha as maycaa — nic nat aptomjac.
25 Am nic nat elilyajaclhoc appayvam apvanyam. Aptipcasquic nic nat levita quilvana moc aptava. Apquilpatjetamquic nic nat maa, apquiltovasquic nic nat alhtaa acvaycmo secaseclha. Natamin apquilyinyovquic nic nat. 26 Intajavoc nic nat quilvana payjoc tingma apatong apmaclha enlhit apvanyam. Inyaninquic nic nat quilvana ayitsepa. Apnec nic nat atava congne tingma. 27 Alhtooc nic nat aplhaticja atava, apliquic nic nat atong. Pilapcasquic nic nat apvita moc aptava acyitnama, acpayvescama actengaoc tingma apatong, ayitsepma.
28 Aptomjac nic nat apcanya: —¡Lhiya, cotnimiclha netin, poc ongillhong! — nic nat aptomjac.
Am nic nat catingmavoc quilvana ayitsepma. Yejemoc nic nat appatmaoclho ayitsepma netin yamelyeyjaycoc, apquiltajaclho tingma poc mocjay. 29 Apvoclhec nic nat tingma pac. Apliquic nic nat sovo pac. Apyatemenquic nic nat navayc alyiptetaclha ayitsepma. Apyatemenquic nic nat doce navayc, apquilapajasa lhalhma anco yoclhilhma Israel.
30 Pilapcasquic nic nat apquilvita. Apquiltomjac nic nat: —Cotamalhcac mocjam actema nac lha, ayenmo apquilantiyapma nic nat yoclhilhma Egipto israelitas. Elyasamcojo actemaclha yavamlha ontimjic — nic nat apquiltomjac apquilpamejitsacpo.