1 Viendo Raquel que no daba hijos a Jacob, tuvo envidia de su hermana, y decía a Jacob: Dame hijos, o si no, me muero. 2 Y Jacob se enojó contra Raquel, y dijo: ¿Soy yo acaso Dios, que te impidió el fruto de tu vientre? 3 Y ella dijo: He aquí mi sierva Bilha; llégate a ella, y dará a luz sobre mis rodillas, y yo también tendré hijos de ella. 4 Así le dio a Bilha su sierva por mujer; y Jacob se llegó a ella. 5 Y concibió Bilha, y dio a luz un hijo a Jacob. 6 Dijo entonces Raquel: Me juzgó Dios, y también oyó mi voz, y me dio un hijo. Por tanto llamó su nombre Dan. 7 Concibió otra vez Bilha la sierva de Raquel, y dio a luz un segundo hijo a Jacob. 8 Y dijo Raquel: Con luchas de Dios he contendido con mi hermana, y he vencido. Y llamó su nombre Neftalí. 9 Viendo, pues, Lea, que había dejado de dar a luz, tomó a Zilpa su sierva, y la dio a Jacob por mujer. 10 Y Zilpa sierva de Lea dio a luz un hijo a Jacob. 11 Y dijo Lea: Vino la ventura; y llamó su nombre Gad. 12 Luego Zilpa la sierva de Lea dio a luz otro hijo a Jacob. 13 Y dijo Lea: Para dicha mía; porque las mujeres me dirán dichosa; y llamó su nombre Aser.
14 Fue Rubén en tiempo de la siega de los trigos, y halló mandrágoras en el campo, y las trajo a Lea su madre; y dijo Raquel a Lea: Te ruego que me des de las mandrágoras de tu hijo. 15 Y ella respondió: ¿Es poco que hayas tomado mi marido, sino que también te has de llevar las mandrágoras de mi hijo? Y dijo Raquel: Pues dormirá contigo esta noche por las mandrágoras de tu hijo. 16 Cuando, pues, Jacob volvía del campo a la tarde, salió Lea a él, y le dijo: Llégate a mí, porque a la verdad te he alquilado por las mandrágoras de mi hijo. Y durmió con ella aquella noche. 17 Y oyó Dios a Lea; y concibió, y dio a luz el quinto hijo a Jacob. 18 Y dijo Lea: Dios me ha dado mi recompensa, por cuanto di mi sierva a mi marido; por eso llamó su nombre Isacar. 19 Después concibió Lea otra vez, y dio a luz el sexto hijo a Jacob. 20 Y dijo Lea: Dios me ha dado una buena dote; ahora morará conmigo mi marido, porque le he dado a luz seis hijos; y llamó su nombre Zabulón. 21 Después dio a luz una hija, y llamó su nombre Dina. 22 Y se acordó Dios de Raquel, y la oyó Dios, y le concedió hijos. 23 Y concibió, y dio a luz un hijo, y dijo: Dios ha quitado mi afrenta; 24 y llamó su nombre José, diciendo: Añádame Jehová otro hijo.
Tretas de Jacob y de Labán
25 Aconteció cuando Raquel hubo dado a luz a José, que Jacob dijo a Labán: Envíame, e iré a mi lugar, y a mi tierra. 26 Dame mis mujeres y mis hijos, por las cuales he servido contigo, y déjame ir; pues tú sabes los servicios que te he hecho. 27 Y Labán le respondió: Halle yo ahora gracia en tus ojos, y quédate; he experimentado que Jehová me ha bendecido por tu causa. 28 Y dijo: Señálame tu salario, y yo lo daré. 29 Y él respondió: Tú sabes cómo te he servido, y cómo ha estado tu ganado conmigo. 30 Porque poco tenías antes de mi venida, y ha crecido en gran número, y Jehová te ha bendecido con mi llegada; y ahora, ¿cuándo trabajaré también por mi propia casa? 31 Y él dijo: ¿Qué te daré? Y respondió Jacob: No me des nada; si hicieres por mí esto, volveré a apacentar tus ovejas. 32 Yo pasaré hoy por todo tu rebaño, poniendo aparte todas las ovejas manchadas y salpicadas de color, y todas las ovejas de color oscuro, y las manchadas y salpicadas de color entre las cabras; y esto será mi salario. 33 Así responderá por mí mi honradez mañana, cuando vengas a reconocer mi salario; toda la que no fuere pintada ni manchada en las cabras, y de color oscuro entre mis ovejas, se me ha de tener como de hurto. 34 Dijo entonces Labán: Mira, sea como tú dices. 35 Y Labán apartó aquel día los machos cabríos manchados y rayados, y todas las cabras manchadas y salpicadas de color, y toda aquella que tenía en sí algo de blanco, y todas las de color oscuro entre las ovejas, y las puso en mano de sus hijos. 36 Y puso tres días de camino entre sí y Jacob; y Jacob apacentaba las otras ovejas de Labán.
37 Tomó luego Jacob varas verdes de álamo, de avellano y de castaño, y descortezó en ellas mondaduras blancas, descubriendo así lo blanco de las varas. 38 Y puso las varas que había mondado delante del ganado, en los canales de los abrevaderos del agua donde venían a beber las ovejas, las cuales procreaban cuando venían a beber. 39 Así concebían las ovejas delante de las varas; y parían borregos listados, pintados y salpicados de diversos colores. 40 Y apartaba Jacob los corderos, y ponía con su propio rebaño los listados y todo lo que era oscuro del hato de Labán. Y ponía su hato aparte, y no lo ponía con las ovejas de Labán. 41 Y sucedía que cuantas veces se hallaban en celo las ovejas más fuertes, Jacob ponía las varas delante de las ovejas en los abrevaderos, para que concibiesen a la vista de las varas. 42 Pero cuando venían las ovejas más débiles, no las ponía; así eran las más débiles para Labán, y las más fuertes para Jacob. 43 Y se enriqueció el varón muchísimo, y tuvo muchas ovejas, y siervas y siervos, y camellos y asnos.
1 Am nic nat covanac cotac ayitca Raquel. Inyasipcasquic nic nat mataa inyalho actomja acvitay ayitca.
Intomjac nic nat Raquel ayanya atava: —Jetingyasquis eyitquic. Am sat ancoc otac eyitquic, ongvitsapoc sat— nic nat intomjac.
2 Aplovquic nic nat Jacob. Aptomjac nic nat apcanya aptava: —Jave nac coo Dios. Movanqueje coo otacsic ayitca— nic nat aptomjac.
3 Intomjac nic nat Raquel ayanya atava: —Quip ingyeylhojo. Ipatjetaoc sat quilvana Bilha actomja setnesaycam. Invitac sat ancoc ayitquic, otnejic sat coo malha eyitquic ajanco— nic nat intomjac. 4-5 Inyantamaclhec nic nat Raquel quilvana actimesaycam apnaclha Jacob yoyam etnejic moc aptava. Appatjetamquic nic nat Jacob. Inlovsoc nic nat intomjac Bilha. Aptiyacmec nic nat ayitca.
6 Intomjac nic nat avalhoc Raquel: —Etnejic sat apvisay Dan, Apyicpilquemo Appeyvomo. Ayinyemaclha apjalhnoc Dios silmalhnancama. Jetnescasquic Dios sicpeyvomo sicvita sictamongvoyam— nic nat intomjac.
7 Inlovsoc nic nat intomjac mocjam Bilha. Aptiyacmec nic nat mocjam ayitca. 8 Intomjac nic nat avalhoc Raquel: —Etnejic sat apvisay Neftalí, Ningilinmelhamalhca. Ayinyemaclha ningilinmelhamalhca alhta yaya coo. Sicyimnatem coo, am olhnoc yaya coo— nic nat intomjac avalhoc.
9 Inmasquec nic nat acvitay ayitca Lea. Inyantamaclhec nic nat quilvana actimesaycam acvisay Zilpa apnaclha Jacob, yoyam etnejic moc aptava. 10 Inlovsoc nic nat intomjac Zilpa. Aptiyacmec nic nat ayitca.
11 Intomjac nic nat avalhoc Lea: —Sicmaseve laa. Etnejic sat apvisay Gad, Apmapseve— nic nat intomjac.
12 Inlovsoc nic nat intomjac mocjam Zilpa. Aptiyacmec nic nat mocjam ayitca. 13 Intomjac nic nat avalhoc Lea: —Selinyejemo nac coo. Jelhenam sat enaymacoc sictomja selinyejemo. Etnejic sat apvisay Aser, Apquilinyejemo— nic nat intomjac.
14 Aplhinquic nic nat Rubén. Aptiyasam nic nat amyip naysicsa apquilyatemenma motajap apactic. Apvitangvocmec nic nat acyilhna acvisay mamjape ningyi. Apsantimcasquic nic nat inquin acvisay Lea. Invitac nic nat Raquel actemaclha acyilhna.
Intomjac nic nat Raquel ayanya Lea: —Jimques sat nicja acyilhna mamjape ningyi apsayquinta ayitca— nic nat intomjac.
15 Incatingmavoc nic nat Lea: —Eyinyovcasquic lhiya etava. ¿Inquiltamjo ya najan cosavojo acyilhna mamjape ningyi apsayquinta sictamongvoyam?— nic nat intomjac.
Intomjac nic nat Raquel ayanya: —Momyovejec sat etava epatjetamcoc lhiya alhtaa nac jay. Cotnejic sat acyanmongam acyilhna mamjape ningyi apsayquinta ayitca— nic nat intomjac.
16 Intalhnacmec nic nat apvactamo Jacob apquinyectamo amyip. Inquilamyilhamquic nic nat aptava Lea. Intomjac nic nat ayanya atava: —Acyinyovquic lhac acyilhna mamjape ningyi acyanmongam yoyam jepatjetamcoc lhip alhtaa nac jay— nic nat intomjac.
Appatjetamquic nic nat aptava Jacob. 17 Inlovsoc nic nat intomjaclhac Lea. Aptiyacmec nic nat ayitca apvaycmo cinco acvitay ayitca. Ayinyemaclha apjalhnoc nic nat Dios almalhnancama Lea.
18 Intomjac nic nat avalhoc Lea: —Etnejic sat apvisay Isacar, Apmescama Nasa. Apvitac alhta Dios actemaclha sicyantimquiscama apnaclha etava quilvana setnesaycam. Quilhvo acvitac coo acyanmongam ayinyema Dios— nic nat intomjac avalhoc.
19 Inlovsoc nic nat intomjac mocjam Lea. Aptiyacmec nic nat ayitca acvaycmo seis acvitay ayitca.
20 Intomjac nic nat avalhoc Lea: —Aclhocac coo actamila asoc ayinyema Dios. Jeyasicjiclhojoc sat etava. Ayinyemaclha seis aptomjac apvitay apquitquic— nic nat intomjac avalhoc. Etnejic sat apquitcoc apvisay Zabulón, Acyangviyam Seyasicjayo.
21 Intiyacmec nic nat mocjam lhama ayitca inquilvana. Inquiltimec nic nat acvisay Dina.
22 Am nic nat colvoncacmoc Dios moc quilvana acvisay Raquel. Apjalhnoc nic nat almalhnancama. Aptimescasquic nic nat acvitay ayitca.
23 Inlovsoc nic nat intomjac Raquel. Aptiyacmec nic nat ayitca siclha acvitay. Intomjac nic nat avalhoc Raquel: —Apmascosquic Dios actemaclha sevennéycam emoc. 24 Jemquecsic sat mocjam lhama sictamongvoyam— nic nat intomjac avalhoc. Inquiltimec nic nat apvisay José, Apmesayclha.
Apyinimquiscama Jacob najan Labán
25 Aptiyacmec nic nat Raquel ayitca apvisay José. Aptomjac nic nat Jacob apcanya Labán: —Jeyane sat otajiclha siyaoclha. 26 Jelmes sat eyitquic najan enatamcaa yoyam ongiltajiclha. Sictamjaycam alhta acyanmongam as quilvanaa. Apyasamcoc lhip actemaclha alhta sictamjaycam— nic nat aptomjac.
27 Apcatingmavoc nic nat Labán: —Ilhniclhojo sat mocjam. Acyasingvocmec coo aptomja aplhamasquiclha asoc altamila Dios Apyimtalhnamo ayinyema lhip aptamjaycam. 28 ¿Jalhco acvam acyanmongam apquiltamjoc yoyam omquecsic lhip?— nic nat aptomjac.
29 Aptomjac nic nat Jacob apcanya: —Apyasamcoc lhip actemaclha sictamjaycam najan sictamilquiscama lhip apnatoscama. 30 Asilhtoc alhta siclho lhip apnatoscama movoyaclha coo. Natamin acvaac alhta coo. Aplhamaseclhec alhta Dios Apyimtalhnama lhip apnatoscama. ¿Jalhco sat cotnejic sictamjaycam yoyam opasmoc sicmolhama?— nic nat aptomjac.
31 Aptomjac nic nat Labán apcanya: —¿Jalhco acvam apquiltamjoc lhip acyanmongam?— nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat Jacob: —Am oltamjoc coo acyanmongam. Pac otamilsic sat mocjam lhip apnatoscama. Eycaso actemaclha aclhanma evalhoc. 32 Pac oyacsic apyinatamaclha lhip apnatsocama. Ongvilhpansic sat aplhamoclhojo nipquesic apquitcoc apquilpasyam najan apquilphilhpopoy. Appalacmec sat ancoc aptema nac jay nipyesicsa apquilmopoy, otnejic sat sicnatoscama acyanmongam sictamjaycam. 33 Apvoctac sat ancoc lhip nalhit acnim yoyam elanojoc sat sicnatoscama. Etac sat apquilvamlha yataay apquilmopeycam najan apquilphilhpopoy. Etac sat apquilvamlha nipquesic apquilpasyam. Apvitac sat ancoc sicnatoscama apquilmopoy, cotnejic sat sicminyilhma— nic nat aptomjac Jacob.
34 Apcatingmavoc nic nat Labán: —Tasi, cotnejic sat actemaclha aclhanma apvalhoc lhip— nic nat aptomjac.
35 Yejemoc nic nat apquilhpansa Labán yataay apquilinava apquilmopeycam najan apquilpilhpopoy najan apquilvanaa apquilmopeycam najan apquilpilhpopoy najan apmopoy napaat najan nipquesic apquilinava apquilpasyam. Apquilapajasquic nic nat apquitquic Labán yoyam eltamilsic apnatsocama apquilhpanquiscama. 36 Apyinyovcasquic nic nat apquilyinatamaclha apnatoscama. Moc yoclhilhma ilhnic nat apquilyascasac. Invocmec nic nat 3 acnim apquillhingam.
Aptamilcasquic nic nat Jacob apquilmopoy apnatoscama Labán. 37 Apquilyatemenquic nic nat yamit actingaoc Jacob. Acvisay nic nat yamit álamo najan yamit almendro najan yamit castaño. Sovo ilhnic nat aptomjac ayimpeoc actengaoc yoyam cotnejic almopeycaoc. 38-39 Apquilancasquic nic nat mataa yamit almopeycaoc yingmin atamnic najan apyinaycamcolha apnatsocama. Apquinimcasquic nic nat mataa yamit acpayjo apyinaclha yingmin apnatoscama. Apcaplhinquic sat ancoc apquilvana yataay apquinavo, natamin eltimjic sat apquitcoc apquilmopeycaoc najan apquilpilhpopoy. 40 Apquilhpancasquic nic nat Jacob nipquesic apquitcoc. Aptipcasquic nic nat apmamyi yoyam elyiplovc apquilpasyam najan apquilmopeycam. Am nic nat elpalhcac Jacob apnatoscama Labán apnatoscama. 41 Apquilyacyesquic nic nat Jacob apnatoscama apquiltamila naysicsa apyinaycaoc. Apcaplhinquic sat ancoc apquinavo. Apquilyintamacpec mataa apquinimsa yamit almopeycaoc acpayjo apyinaclha yingmin. 42 Am nic nat etnimcasac yamit almopeycaoc apquilvactamo inlhojo apnatoscama apquilyamjoncama. Aplhameclhec nic nat Jacob apnatoscama apquiltamila. Aplhameclhec nic nat Labán apnatoscama apquilyamjoncama. 43 Aplhamaseclhec nic nat apquilnatam Jacob. Appintalhnama ilhnic nat apnatoscama. Aplhamoc nic nat enlhit apquiltimesaycam najan quilvanaa altimesaycam. Inlhamoc nic nat apnatoscama voncayispoc najan yamelyeyjaycoc.