Timoteo acompaña a Pablo y a Silas
1 Después llegó a Derbe y a Listra; y he aquí, había allí cierto discípulo llamado Timoteo, hijo de una mujer judía creyente, pero de padre griego; 2 y daban buen testimonio de él los hermanos que estaban en Listra y en Iconio. 3 Quiso Pablo que este fuese con él; y tomándole, le circuncidó por causa de los judíos que había en aquellos lugares; porque todos sabían que su padre era griego. 4 Y al pasar por las ciudades, les entregaban las ordenanzas que habían acordado los apóstoles y los ancianos que estaban en Jerusalén, para que las guardasen. 5 Así que las iglesias eran confirmadas en la fe, y aumentaban en número cada día.
La visión del varón macedonio
6 Y atravesando Frigia y la provincia de Galacia, les fue prohibido por el Espíritu Santo hablar la palabra en Asia; 7 y cuando llegaron a Misia, intentaron ir a Bitinia, pero el Espíritu no se lo permitió. 8 Y pasando junto a Misia, descendieron a Troas. 9 Y se le mostró a Pablo una visión de noche: un varón macedonio estaba en pie, rogándole y diciendo: Pasa a Macedonia y ayúdanos. 10 Cuando vio la visión, en seguida procuramos partir para Macedonia, dando por cierto que Dios nos llamaba para que les anunciásemos el evangelio.
Encarcelados en Filipos
11 Zarpando, pues, de Troas, vinimos con rumbo directo a Samotracia, y el día siguiente a Neápolis; 12 y de allí a Filipos, que es la primera ciudad de la provincia de Macedonia, y una colonia; y estuvimos en aquella ciudad algunos días. 13 Y un día de reposo salimos fuera de la puerta, junto al río, donde solía hacerse la oración; y sentándonos, hablamos a las mujeres que se habían reunido. 14 Entonces una mujer llamada Lidia, vendedora de púrpura, de la ciudad de Tiatira, que adoraba a Dios, estaba oyendo; y el Señor abrió el corazón de ella para que estuviese atenta a lo que Pablo decía. 15 Y cuando fue bautizada, y su familia, nos rogó diciendo: Si habéis juzgado que yo sea fiel al Señor, entrad en mi casa, y posad. Y nos obligó a quedarnos.
16 Aconteció que mientras íbamos a la oración, nos salió al encuentro una muchacha que tenía espíritu de adivinación, la cual daba gran ganancia a sus amos, adivinando. 17 Esta, siguiendo a Pablo y a nosotros, daba voces, diciendo: Estos hombres son siervos del Dios Altísimo, quienes os anuncian el camino de salvación. 18 Y esto lo hacía por muchos días; mas desagradando a Pablo, este se volvió y dijo al espíritu: Te mando en el nombre de Jesucristo, que salgas de ella. Y salió en aquella misma hora.
19 Pero viendo sus amos que había salido la esperanza de su ganancia, prendieron a Pablo y a Silas, y los trajeron al foro, ante las autoridades; 20 y presentándolos a los magistrados, dijeron: Estos hombres, siendo judíos, alborotan nuestra ciudad, 21 y enseñan costumbres que no nos es lícito recibir ni hacer, pues somos romanos. 22 Y se agolpó el pueblo contra ellos; y los magistrados, rasgándoles las ropas, ordenaron azotarles con varas. 23 Después de haberles azotado mucho, los echaron en la cárcel, mandando al carcelero que los guardase con seguridad. 24 El cual, recibido este mandato, los metió en el calabozo de más adentro, y les aseguró los pies en el cepo.
25 Pero a medianoche, orando Pablo y Silas, cantaban himnos a Dios; y los presos los oían. 26 Entonces sobrevino de repente un gran terremoto, de tal manera que los cimientos de la cárcel se sacudían; y al instante se abrieron todas las puertas, y las cadenas de todos se soltaron. 27 Despertando el carcelero, y viendo abiertas las puertas de la cárcel, sacó la espada y se iba a matar, pensando que los presos habían huido. 28 Mas Pablo clamó a gran voz, diciendo: No te hagas ningún mal, pues todos estamos aquí. 29 Él entonces, pidiendo luz, se precipitó adentro, y temblando, se postró a los pies de Pablo y de Silas; 30 y sacándolos, les dijo: Señores, ¿qué debo hacer para ser salvo? 31 Ellos dijeron: Cree en el Señor Jesucristo, y serás salvo, tú y tu casa. 32 Y le hablaron la palabra del Señor a él y a todos los que estaban en su casa. 33 Y él, tomándolos en aquella misma hora de la noche, les lavó las heridas; y en seguida se bautizó él con todos los suyos. 34 Y llevándolos a su casa, les puso la mesa; y se regocijó con toda su casa de haber creído a Dios.
35 Cuando fue de día, los magistrados enviaron alguaciles a decir: Suelta a aquellos hombres. 36 Y el carcelero hizo saber estas palabras a Pablo: Los magistrados han mandado a decir que se os suelte; así que ahora salid, y marchaos en paz. 37 Pero Pablo les dijo: Después de azotarnos públicamente sin sentencia judicial, siendo ciudadanos romanos, nos echaron en la cárcel, ¿y ahora nos echan encubiertamente? No, por cierto, sino vengan ellos mismos a sacarnos. 38 Y los alguaciles hicieron saber estas palabras a los magistrados, los cuales tuvieron miedo al oír que eran romanos. 39 Y viniendo, les rogaron; y sacándolos, les pidieron que salieran de la ciudad. 40 Entonces, saliendo de la cárcel, entraron en casa de Lidia, y habiendo visto a los hermanos, los consolaron, y se fueron.
Timoteo aptimem aplhalhma Pablo najan Silas
1 Apquilvoclhec alhta Pablo najan tingma Derbe najan tingma Listra. Apquilvitangvoclhec alhta maa lhama enlhit meyasquiyam tasic amyaa apvisay Timoteo. Co Judea alhta inquin, coyasquiyam tasic amyaa alhta. Griego alhta apyap. 2 Aplhenacpec alhta mataa aptamalma nipyesicsa apquilyalhinga tingma Listra najan tingma Iconio. 3 Apquiltamjoc alhta Pablo etnejic aplhalhma Timoteo. Yejemoc alhta aptimesquisa Pablo asoc monquinatquiscama apyimpejic Timoteo, yoyam meltanova judíos apnaycam as yoclhilhma. Apquilyasamcoc alhta judíos aptomja apyap griego. 4 Apquilyeycajaoclhec alhta aplhamoclhojo tingma. Apquililtimnasam alhta mataa actemaclha apquilpayvam apquilpamejitsomacpo apóstoles najan apquilimja apmamyi tingma Jerusalén. 5 Inyangvocmec alhta apquiltimem melyasquiyam Jesucristo apmolhama. Aplhameclhec alhta apquilpalhaviyam Jesucristo apmolhama aclhamoclhojo acnim.
Pablo apvitayo ningaat, malha enlhit co Macedonia
6 Am alhta ingyavo Espíritu Santo, yoyam eliltimnam inyicje tasic amyaa yoclhilhma Asia. Yejemoc alhta apquilyeycajangveclho yoclhilhma Frigia najan yoclhilhma Galacia. 7 Apquilvoclhec alhta nicja yoclhilhma Misia. Inlhenquic alhta inyicje apquilvalhoc, yoyam elvoclhoc yoclhilhma Bitinia. Am alhta ingyavo Jesús Espíritu pac. 8 Apquilmiyaclhec alhta nicja yoclhilhma Misia. Apquilvoclhoc alhta tingma Troas nicja yingmin. 9 Apvitac alhta Pablo alhtaa malha ningaat. Apvitac alhta malha enlhit co Macedonia apquinmamcaa napato. Aptomjac alhta apcanya: “Pablo, ilhingma asi Macedonia, yoyam jingilpasmoc nincoo” —alhta intomjac acvitay apvanmoncama. 10 Natamin apvitay alhta Pablo ningaat ningilpecjamcaa ongilmiyaclha yoclhilhma Macedonia. Ningyasamcoc alhta nincoo Dios Ingyapam aptomja singilapajascama, yoyam ongililtimnacsic tasic amyaa nipyesicsa co Macedonia.
Apquilvoyam Pablo najan Silas tingma Filipos
11 Yejemoc alhta ningilquinamta barco. Ningilantiyapvocmec alhta tingma Troas. Ningilpeyvoc alhta acyayem inquilhe acvisay Samotracia. Moc acnim alhta ningilvoclho tingma Neápolis. 12 Ningilquimpaclhec alhta mocjam. Ningilvoclhec alhta tingma Filipos. Co Roma (colonia) tingma apancaoc. Tingma apquimja apmamyi yoclhilhma Macedonia. Ninnacmec alhta anito acnim maa. 13 Acnim ninnayclha alhta intomjac ningilyasa tap tingma. Ningilvoclhec alhta vatsam. Ninganayquic alhta nincoo ningilmalhnancamaclha ningvita. Ninnacmec alhta nincoo. Ningiltimnasquic alhta tasic amyaa quilvanaa alaneclhilha. 14 Innec alhta lhama quilvana acvisay Lidia. Tingma Tiatira alhta inquinyemac. Alhacjam alhta mataa apava apquilyapamatem apquilyilhyevay. Inquilmalhnaquic alhta mataa Dios Ingyapam. Injalhnoc alhta ningiltimnaycam Visqui ingac alhta aptimesquiscama, yoyam colcojoc avalhoc apquiltimnaycam Pablo. 15 Yejemoc alhta actingyaa yapasquiscama yingmin najan acmolhama. Intomjac alhta singilanya:
—Apquilyasamcoc sat ancoc quellhip sictomja moyasquiyam Visqui ingac, elvota sat tingma ajac —alhta intomjac.
Ingilinlhanacmec alhta nincoo, yoyam ongnam tingma ac.
16 Lhama alhta ningilvoclho mocjam ningilmalhnancamaclha. Ningvitac alhta lhama alancam ayitcoc quilvana ayojolhma acyascamco. Apquilviscaa ancaoc alhta intingyascasac mataa cotlaycaoc solyayem acyanmongam aclhanma asoc yoyam colvac sat. 17 Ingilyiplaclhec alhta nincoo (najan Pablo) as quilvana alpalhamamcaa:
—Dios Visqui netin apquilancam nac as enlhitaoc. Apquillingasquic mataa quellhip amyaa ningilvomsomalhca tap —alhta intomjac ayanya.
18 Aclhamoclhojo acnim alhta mataa actimem acpayvam. Incastingvocmec alhta Pablo. Yejemoc alhta appaycacpo. Aptomjac alhta Pablo apcanya asoc acmasom:
—Cotyip acmovan as quilvana ayinyema apvisay Jesucristo —alhta aptomjac. Yejemoc alhta actepa acmovan asoc acmasom.
19 Apquillovquic alhta apquilviscaa ancaoc quilvana. Inmasquec alhta actingyasa solyayem apquilviscaa ancaoc. Yejemoc alhta apquilmacpo Pablo najan Silas. Apquilyantamaclhec alhta apnamcaclha apquilyimtalhnamo napocja tingma. 20 Apquilyantamaclhec alhta apnaclha singyicpilquemo. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—“Judíos nac as enlhitaoc. Apnatovasquic mataa ningmolhama apyovoclhojo tingma. 21 Apquillhicmosquic mataa actemaclha singascama ongilvajanamcoc najan singascama ongilyiplovsic. Co Roma nac nincoo” —alhta apquiltomjac.
22 Yejemoc alhta apquilpasingvocmoc enlhitaoc. Apquilinmelhquic alhta apóstoles apquilapajasomap. Yejemoc alhta apquilanya singyicpilquemo enlhitaoc, yoyam elyapitsic apquilantalhnama. Apquilanayquic alhta elyicpilhquetamcoc apóstoles apquilapajasomap. 23 Natamin apquilyicpilhquetaycaoc alhta apquilnescacmo singilpilhtetomaclha. Apcanyacpec alhta singilpilhtetomaclha avisqui ac eltamilsic apóstoles apquilmomap. 24 Lhama alhta aplinga appayvam apcanyomap eltamilsic. Yejemoc alhta aplhatma congne singilpilhtetomaclha. Apquilatcascasquic alhta apmancoc yamit aysicsic almaycamcolha ingmancoc.
25 Alhtaa aysicso alhta intomjac. Yejemoc alhta apquililmalhna najan apquilminaycmasa Dios appayvam Pablo najan Silas. Apquiljalhnoc alhta apnaymacoc aptomja apquilpilhtetomacpo lhama. 26 Yejemoc alhta acyovjamcaa lhop. Apyovjecac alhta apvojac tingma singilpilhtetomaclha. Yejemoc alhta almayjeclho tingma apatnaoc. Inquiljalhyovasalhquic alhta najan cadenas aplhamoclhojo apquilpilhtetomap. 27 Yejemoc alhta aplhaticja singilpilhtetomaclha avisqui ac. Yejemoc alhta apvita almayjamco apatnaoc tingma. Yejemoc alhta aplica sovo acvinatem. Pac alhta elyiplhacpoc apanco. Ayinyemaclha apcanayquic alhta elvonquepac enlhitaoc apquilpilhtetomap. 28 Yejemoc alhta apquilpalhamamcaa Pablo:
—¡Nani! Nongyajap nasa. Ningilanalhco nincoo aso —alhta aptomjac.
29 Yejemoc alhta apcanya colhic acsantamo calevascama. Invactamoc alhta apquinyem congne tingma. Apquilpilhyinimquic alhta ayinyema apcay. Apquilpolintac alhta apquinmamcaclha Pablo najan Silas. 30 Yejemoc alhta apnalaclho napocja tingma. Apquilmalhna alhta:
—Enaymacoc, ¿jalhco sat otnejic, yoyam ovomsalhca tap? —alhta aptomjac.
31 Apquilatingmavoc alhta Pablo najan Silas:
—Noyasquim nasa lhip Jesucristo Visqui ingac. Evomsacpoc sat tap lhip najan apmolhama —alhta apquiltomjac.
32 Apquililtimnasquic alhta amyaa Visqui ingac appayvam. Apquiljalhnoc alhta najan apnaycamo lhama. 33 Alhtaa alhta intomjac. Apquilmec alhta tacja Pablo najan Silas singilpilhtetomaclha avisqui ac. Yejemoc alhta aplicsa yingmin apquilyimsem. Yejemoc alhta apquiltingyamco yapasquiscama yingmin singilpilhtetomaclha avisqui ac najan apmolhama. 34 Apnalaclhec alhta tingma pac. Apquilmesquic alhta aptoycaoc. Payjeclhec alhta apvalhoc aptomja meyasquiyam Dios Ingyapam najan apmolhama.
35 Secaseclha alhta intomjac apquilapajasa singilpilhtetemo (apquilancam) singyicpilquemo. Apquiltomja alhta apquilanya singilpilhtetomaclha avisqui ac:
—Ilyamyiclha sat as enlhitaoc —alhta apquiltomjac. 36 Yejemoc alhta aptomjac singilpilhtetomaclha avisqui ac apcanya Pablo:
—Apquilapajasquic amyaa singyicpilquemo, yoyam olantipsic quellhip. Elanteyip, eltajiclha quellhip. Eltamilsojo sat apquilvalhoc —alhta aptomjac.
37 Yejemoc alhta apcatingmavo Pablo:
—Nincoo ningiltomja co Roma apanco. Ingilyicpilhquetamquic alhta napatavo enlhitaoc, mepqui singilmalhnaycam actemaclha nintovascama. Ingilnescacmec alhta singilpilhtetomaclha. ¿Apquiltamjo ya elyilhacpojo jingilantipsic nincoo? Am ontimjic ma. Ingyane sat elvota, yoyam jingilantipsic nincoo —alhta aptomjac.
38 Yejemoc alhta apquililtimnasquiclho singyicpilquemo. Pilapcasquic alhta apquillinga singyicpilquemo apquiltomja co Roma apanco. Apquilacac alhta. 39 Yejemoc alhta apquilvactamo singyicpilquemo. Apquilpamejitsacpec alhta actomjaclha alhta siclho. Apnalaclhec alhta tap tingma. Apquilanyacpec alhta Pablo najan Silas, yoyam eltajiclha. 40 Lhama alhta apquilantepa singilpilhtetomaclha. Yejemoc alhta apquilmiyaclho Lidia tingma ac. Apquilvitac alhta maa apquilyalhinga. Apquilyimnatescasquic alhta almam apquilvalhoc apquilyalhinga. Apquilquimpaclhec alhta mocjam.