Reinado de Ezequías
(2 Cr. 29.1-2)1 En el tercer año de Oseas hijo de Ela, rey de Israel, comenzó a reinar Ezequías hijo de Acaz rey de Judá. 2 Cuando comenzó a reinar era de veinticinco años, y reinó en Jerusalén veintinueve años. El nombre de su madre fue Abi hija de Zacarías. 3 Hizo lo recto ante los ojos de Jehová, conforme a todas las cosas que había hecho David su padre. 4 Él quitó los lugares altos, y quebró las imágenes, y cortó los símbolos de Asera, e hizo pedazos la serpiente de bronce que había hecho Moisés, porque hasta entonces le quemaban incienso los hijos de Israel; y la llamó Nehustán. 5 En Jehová Dios de Israel puso su esperanza; ni después ni antes de él hubo otro como él entre todos los reyes de Judá. 6 Porque siguió a Jehová, y no se apartó de él, sino que guardó los mandamientos que Jehová prescribió a Moisés. 7 Y Jehová estaba con él; y adondequiera que salía, prosperaba. Él se rebeló contra el rey de Asiria, y no le sirvió. 8 Hirió también a los filisteos hasta Gaza y sus fronteras, desde las torres de las atalayas hasta la ciudad fortificada.
Caída de Samaria
9 En el cuarto año del rey Ezequías, que era el año séptimo de Oseas hijo de Ela, rey de Israel, subió Salmanasar rey de los asirios contra Samaria, y la sitió, 10 y la tomaron al cabo de tres años. En el año sexto de Ezequías, el cual era el año noveno de Oseas rey de Israel, fue tomada Samaria. 11 Y el rey de Asiria llevó cautivo a Israel a Asiria, y los puso en Halah, en Habor junto al río Gozán, y en las ciudades de los medos; 12 por cuanto no habían atendido a la voz de Jehová su Dios, sino que habían quebrantado su pacto; y todas las cosas que Moisés siervo de Jehová había mandado, no las habían escuchado, ni puesto por obra.
Senaquerib invade a Judá
(2 Cr. 32.1-19Is. 36.1-22)13 A los catorce años del rey Ezequías, subió Senaquerib rey de Asiria contra todas las ciudades fortificadas de Judá, y las tomó. 14 Entonces Ezequías rey de Judá envió a decir al rey de Asiria que estaba en Laquis: Yo he pecado; apártate de mí, y haré todo lo que me impongas. Y el rey de Asiria impuso a Ezequías rey de Judá trescientos talentos de plata, y treinta talentos de oro. 15 Dio, por tanto, Ezequías toda la plata que fue hallada en la casa de Jehová, y en los tesoros de la casa real. 16 Entonces Ezequías quitó el oro de las puertas del templo de Jehová y de los quiciales que el mismo rey Ezequías había cubierto de oro, y lo dio al rey de Asiria. 17 Después el rey de Asiria envió contra el rey Ezequías al Tartán, al Rabsaris y al Rabsaces, con un gran ejército, desde Laquis contra Jerusalén, y subieron y vinieron a Jerusalén. Y habiendo subido, vinieron y acamparon junto al acueducto del estanque de arriba, en el camino de la heredad del Lavador. 18 Llamaron luego al rey, y salió a ellos Eliaquim hijo de Hilcías, mayordomo, y Sebna escriba, y Joa hijo de Asaf, canciller.
19 Y les dijo el Rabsaces: Decid ahora a Ezequías: Así dice el gran rey de Asiria: ¿Qué confianza es esta en que te apoyas? 20 Dices (pero son palabras vacías): Consejo tengo y fuerzas para la guerra. Mas ¿en qué confías, que te has rebelado contra mí? 21 He aquí que confías en este báculo de caña cascada, en Egipto, en el cual si alguno se apoyare, se le entrará por la mano y la traspasará. Tal es Faraón rey de Egipto para todos los que en él confían. 22 Y si me decís: Nosotros confiamos en Jehová nuestro Dios, ¿no es este aquel cuyos lugares altos y altares ha quitado Ezequías, y ha dicho a Judá y a Jerusalén: Delante de este altar adoraréis en Jerusalén? 23 Ahora, pues, yo te ruego que des rehenes a mi señor, el rey de Asiria, y yo te daré dos mil caballos, si tú puedes dar jinetes para ellos. 24 ¿Cómo, pues, podrás resistir a un capitán, al menor de los siervos de mi señor, aunque estés confiado en Egipto con sus carros y su gente de a caballo? 25 ¿Acaso he venido yo ahora sin Jehová a este lugar, para destruirlo? Jehová me ha dicho: Sube a esta tierra, y destrúyela.
26 Entonces dijo Eliaquim hijo de Hilcías, y Sebna y Joa, al Rabsaces: Te rogamos que hables a tus siervos en arameo, porque nosotros lo entendemos, y no hables con nosotros en lengua de Judá a oídos del pueblo que está sobre el muro. 27 Y el Rabsaces les dijo: ¿Me ha enviado mi señor para decir estas palabras a ti y a tu señor, y no a los hombres que están sobre el muro, expuestos a comer su propio estiércol y beber su propia orina con vosotros?
28 Entonces el Rabsaces se puso en pie y clamó a gran voz en lengua de Judá, y habló diciendo: Oíd la palabra del gran rey, el rey de Asiria. 29 Así ha dicho el rey: No os engañe Ezequías, porque no os podrá librar de mi mano. 30 Y no os haga Ezequías confiar en Jehová, diciendo: Ciertamente nos librará Jehová, y esta ciudad no será entregada en mano del rey de Asiria. 31 No escuchéis a Ezequías, porque así dice el rey de Asiria: Haced conmigo paz, y salid a mí, y coma cada uno de su vid y de su higuera, y beba cada uno las aguas de su pozo, 32 hasta que yo venga y os lleve a una tierra como la vuestra, tierra de grano y de vino, tierra de pan y de viñas, tierra de olivas, de aceite, y de miel; y viviréis, y no moriréis. No oigáis a Ezequías, porque os engaña cuando dice: Jehová nos librará. 33 ¿Acaso alguno de los dioses de las naciones ha librado su tierra de la mano del rey de Asiria? 34 ¿Dónde está el dios de Hamat y de Arfad? ¿Dónde está el dios de Sefarvaim, de Hena, y de Iva? ¿Pudieron estos librar a Samaria de mi mano? 35 ¿Qué dios de todos los dioses de estas tierras ha librado su tierra de mi mano, para que Jehová libre de mi mano a Jerusalén?
36 Pero el pueblo calló, y no le respondió palabra; porque había mandamiento del rey, el cual había dicho: No le respondáis. 37 Entonces Eliaquim hijo de Hilcías, mayordomo, y Sebna escriba, y Joa hijo de Asaf, canciller, vinieron a Ezequías, rasgados sus vestidos, y le contaron las palabras del Rabsaces.
Apvisqui Ezequías co Judá
(2~Cr 29.1-2)1 Apnec nic nat apvisqui Oseas, Ela apquitca. Acvaycmo tres años aptimem nic nat apvisqui co Israel. Apvisqui apjalhnancoc nic nat nipyesicsa co Judá apvisay Ezequías, Acaz apquitca. 2 Invocmec nic nat veinticinco años aptiyascam Ezequías. Aptimec nic nat apvisqui tingma Jerusalén veintinueve años. Inquin nic nat acvisay Abi, Zacarías apquitca. 3 Apyiplovcasquic nic nat mataa nintemaclha acpeyvomo apyisponcama Dios, apno ilhnic nat apyeyjamcaa David. 4 Aptovasquic nic nat acyitnamaclha quilaycmasquiscama netin inquilhe. Aptovasquic nic nat mataymong mayayo, najan quilaycmasquiscama Asera. Aptovasquic nic nat quilaycmasquiscama nimisma, allanomalhca bronce tava ápac, Moisés nic nat apquillanay. Apquiltingyascasquic nic nat mataa asoc macmescama quilaycmasquiscama nimisma, acvisay nic nat Nehustán.
5 Apyiplovcasquic nic nat Ezequías mepqui apyasquiyam Dios. Am nic nat elhno apquilviscaa nano nipyesicsa Judá, am nic nat elhno niptamin Ezequías. 6 Am nic nat elvatasac mataa apyiplovquiscama Dios. Am nic nat eyinyavac mataa apcanamaclha Dios, ayinyema aplingascama ilhnic nat Moisés. 7 Appasmec nic nat mataa Dios naysicsa apvascapma aptemaclha apvisqui.
Aptanovquic nic nat Ezequías aptemaclha apvisqui co Asiria, am nic nat epasmac mataa. 8 Apquilnapacpec nic nat filisteos. Apquilinyajamquic nic nat filisteos acvaycmo tingma Gaza najan nicja yoclhilhma. Apnatovasquic nic nat tingma nitno najan tingma acma apjalhtam apyovoclhojo.
Tingma Samaria
9 Invocmec nic nat cuatro años aptimem apvisqui Ezequías nipyesicsa apquilmolhama Judá. Invocmec nic nat siete años aptimem apvisqui Oseas, Ela apquitca, nipyesicsa apquilmolhama Israel. Apquilvaac nic nat apquillhalhmaa apvisqui co Asiria, Almanasar yoyam elimpocjac tingma Samaria. 10 Am nic nat colapvancaac elmoc. Invocmec nic nat tres años, apvancaac elmoc tingma Samaria. Seis años nic nat aptimem apvisqui Ezequías co Judá. Nueve años nic nat aptimem apvisqui Oseas co Israel. Apquilmacpec nic nat apyovoclhojo natingma. 11 Apyinyovcasquic nic nat apquilaoclha, apnalaclho yoclhilhma Asiria, payjoc vatsam Gozán, yoclhilhma Habor payjoc Halah. Innec nic nat acpalhaquisa napocja apquilmomap tingma apancaoc medos. 12 Eycaso ayinyema ilhnic nat apquilsilhnanomap enlhitaoc Israel apquilinmelhaycam Dios. Apnatovasquic nic nat aplhanma Dios pacto actemaclha ningmiyovmalhca. Am nic nat elyiplovcasac mataa apcanamaclha Dios, aplingascama Moisés, aptomja ilhnic nat Dios apquilancam.
Apquilimpocjay tingma Jerusalén
(2~Cr 32.1-19Is 36.1-22)13 Invocmec nic nat catorce años aptimem apvisqui Ezequías. Apquilvaac nic nat apquillhalhmaa apvisqui co Asiria Senaquerib, yoyam elimpocjac tingma acma apjalhtam yoclhilhma Judá. Apquilmacpec nic nat apyovoclhojo. 14 Apcapajasquic nic nat amyaa apvisqui Ezequías, colhic altimnasa apvisqui co Asiria, apna ilhnic nat tingma Laquis. Intomjac nic nat amyaa: Lhip apvisqui co Asiria. Acsilhnanalhquic alhta ajanco napato lhip. Enanteyip siclho ningaoclha nincoo. Oyinyoc sat acyanmongam tributo siyanyomalhca oyinyoc — nic nat aptomjac Ezequías.
Eycaso apcanama ilhnic nat apvisqui co Asiria eyinyoc acyanmongam tributo apvisqui Ezequías co Judá. Acvaycmo ilhnic nat nueve mil novecientos kilos plata najan novecientos noventa kilos de oro. 15 Apsovjoc nic nat Ezequías acyovoclhojo plata asoc alyinmom acyitna congne tingma apponquinomap najan congne apvisqui tingma pac. 16 Apsovjoc nic nat Ezequías oro asoc alyinmom alnatanma tingma apponquinomap apatong, alyipitsomalhca quilhvoc alhta. Innec nic nat acmesa apvisqui co Asiria.
17 Apcapajasquic nic nat apvisqui co Asiria apnatqui apquilasinancama apnaclha apvisqui Ezequías. Apnatqui ilhnic nat apquilyimtalhnamo apnalayclha singilpilhtetemo apquilyimnatem. Apquilyinyovquic nic nat tingma Laquis, apquilpeyvoc tingma Jerusalén, yoyam elimpocjac. Apquilvocmec nic nat tingma Jerusalén, apquilnaclho acyitnamaclha yingmin, payjoc maa netin, nicja amay acyascama amyip acvisay Yimyescamaclha Apava. 18 Innec nic nat ayevamcaa apvisqui, najan maa Eliaquim, Hilcías apquitca mayordomo apvisqui tingma pac. Poc najan Sebna aptomja cronista aptalhescama vaycajac. Poc najan Joa, Asaf apquitca, aptomja secretario apnaclha apvisqui. Apquilamyilhamquic nic nat co Asiria.
19 Aptomjac nic nat co Asiria apquilanya: —Eliltimnas sat Ezequías as amyaa ayinyema apvisqui apyimtalhnamo, apvisqui co Asiria: ¿Jalhco ayinyema lhip mepqui ayay apvalhoc? 20 ¿Apcanayqui ya lhquip appayvam apanco actomja acyimnatem, yoyam jingilnapalhca? ¿Naso ya mepqui ayay apvalhoc lhip, aptomja seyinmelhaycam coo? ¿Soc sat epasingvota? 21 ¿Apcanayquic lhip co Egipto yoyam elpasingvota? Apquilyitsomacpo co Egipto yammamoc ayintem. Coyiplhac sat apmic, aptomja inlhojo aptiyoscam enlhit. Eycaso aptemaclha apvisqui faraón co Egipto, apquilmalhnacpo inlhojo epasingvota. 22 Yitnec quellhip apquilpayvam: Singmasma nincoo Dios Visqui ingac — intomjac apquilpayvam. Naso ya Ezequías aptovascama alhta mataymong ningilmalhnancamaclha, aptomja apmasma asoc macmescama Dios ¿Naso ya aplhanma eltimjic apquilayo Dios apyovoclhojo apnaymacoc apvamlha tingma apponquinomap Jerusalén? 23 Ipamejitsacpojo sat lhip apvisqui co Asiria, aptomja apcanya: Ongvapajacsic sat dos mil nolhing apnaclha lhip. Itingyasquis sat lhip enlhitaoc yoyam elquinamtic, paj. 24 Paj copvanac lhip ingyinyajacsic lhama yamapyimtalhnamo co Asiria. ¿Naso ya elpasingvotac nolhing apcapaoc co Egipto? 25 ¿Apcanayqui ya lhquip sicvactama mepqui siclhalhma Dios yoyam otvacsic as tingma najan yoclhilhma? ¡Siyanyomalhca coo ayinyema Dios yoyam otvacsic! — alhta aptomjac apvisqui co Asiria — nic nat aptomjac apcasinancama co Asiria.
26 Apquilatingmavoc nic nat Eliaquim, najan Sebna, najan Joa: —Quip ingyeylhojo. Jingiltimnas sat arameo appayvam, ingvanquic nincoo. Noelyatam nasa hebreo apayvam. Apquiljalhnoc apyovoclhojo enlhitaoc netin mataymong apjalhtam — nic nat apquiltomjac.
27 Aptomjac nic nat apcasinancama co Asiria apquilanya: —Jave coo siyapajasomalhca oltimnacsic as amyaa lhip najan lhip apvisqui pac. Apcanama alhta apvisqui co Asiria, colhic altimnasa as amyaa apyovoclhojo apnaycam netin mataymong apjalhtam. Apquilanyacpec quellhip najan apnaycam maa netin, yoyam eltovamcoc sat apyi apancaoc, najan elyinamcoc áse apancaoc — nic nat aptomjac co Asiria.
28 Apyimnatasquic nic nat appayvam co Asiria, apquilanya hebreo appayvam: —Quip elaylhojo appayvam apvisqui apyimtalhnamo co Asiria: 29 ¡Apyinimquiscama nac Ezequías, elavojo quellhip! Copvanquejec elvomsic tap quellhip ningimpocjay nincoo. 30 Yitnec appayvam Ezequías apquilanya quellhip: Dios Visqui ingac etnejic singilvomquiscama tap. Elmiyovacpoc sat apyovoclhojo enlhitaoc as tingma, melmejec sat co Asiria — sat etnejic Ezequías. 31 ¡Noelaylhojo nasa appayvam Ezequías! Pac oltimnacsic mocjam apvisqui co Asiria appayvam: ¡Elvatsaoc sat singinmelhaycam! ¡Elpamejitsacpojo actemaclha apquilmiyovmacpilha! ¡Enanteyip tingma, eljalhaoc sicnaclha coo! Eltajiclhac sat quellhip, eltovamcoc uva acyilhna tingma apancaoc, najan higo yamit acyilhna. Elyinamcoc sat yingmin apancaoc. 32 Onaliclhac sat quellhip yoclhilhma actamila anco, acno apquilaoclha quellhip. Yoclhilhma ayimjaclha trigo najan ayimjaclha uva. Colhic sat allana pan najan uva ayingmenic. Yoclhilhma acyitnaclha aceite ayingmenic najan apquimjaclha yovjan. Eleyoc sat quellhip mepqui amyaa ningitsepma. Noelaylhojo nasa Ezequías appayvam aptomja apyinimquiscama appayvam: Dios Visqui ingac jingilvomsic tap — intomjac appayvam. 33 ¡Elanojo moc yoclhilhma! ¿Avanqui ya quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios colmeyvoc enlhitaoc? ¿Avanqui ya colinmelham apvisqui co Asiria? Ayinayc coo, paj. 34 ¿Co laa acyasa quilaycmasquiscama acvisay Hamat najan acvisay Arfad? ¿Co laa acyasa acvisay Sefarvaim, najan acvisay Hena, najan acvisay Iva? ¿Co laa acyasa quilaycmasquiscama acmasma enlhitaoc co Samaria, melmacpejec nipyesicsa co Asiria? 35 Covanquejec mataa quilaycmasquiscama colmeyvoc enlhitaoc apquilaoclha, apquilimpocjay inlhojo apvisqui co Asiria. ¿Naso ya Dios Visqui apancaoc quellhip elmeyvoc sat apyovoclhojo tingma Jerusalén? — nic nat aptomjac co Asiria.
36 Am nic nat elatingmavoc apquiljalhenmo appayvam, acno ilhnic nat apcanama siclho apvisqui Ezequías. 37 Apquilyaptec nic nat apava mayordomo Eliaquím, najan cronista Sebna, najan secretario Joa. Apquilyocmec nic nat apnaclha apvisqui Ezequías eliltimnacsic amyaa apquillingay maa.