1 Es mejor un mendrugo de pan, en paz,
que carne en abundancia, en medio de peleas.
2 El criado astuto se vuelve patrón del hijo vago,
y comparte la herencia con los otros hermanos.
3 El crisol pone a prueba la plata,
el horno pone a prueba el oro,
y el Señor pone a prueba los corazones.
4 El malvado está atento a los labios inicuos;
el mentiroso hace caso de la lengua infamante.
5 El que ofende al pobre ofende a su Creador;
no queda impune el que se alegra de su mal.
6 Los nietos son la corona de los ancianos,
y los padres son la honra de los hijos.
7 No le queda al necio la grandilocuencia,
y menos aún al príncipe el hablar con mentira.
8 Quien practica el soborno, lo considera valioso
pues le va bien en todo lo que hace.
9 El que perdona el pecado, busca afecto;
el que lo divulga, aleja al amigo.
10 Gana más con un regaño quien es inteligente,
que lo que gana el necio que recibe cien azotes.
11 El que es rebelde no busca más que el mal,
pero un día se enfrentará a un emisario cruel.
12 Es mejor enfrentarse con una osa furiosa
que lidiar con la obstinación de un necio.
13 Quien paga mal el bien recibido,
merece que el mal no se aparte de su casa.
14 El comienzo de un conflicto pronto se vuelve un río desbordado;
es mejor controlarlo, antes de que se desborde.
15 Justificar al malvado y condenar al justo
es igual de repugnante para el Señor.
16 ¿Cómo puede el necio adquirir sabiduría,
si tiene dinero pero no tiene entendimiento?
17 El amigo ama en todo momento;
en tiempos de angustia es como un hermano.
18 ¡Qué poco inteligente es comprometerse
y salir fiador en favor de un amigo!
19 ¿Quieres pelear? ¡Quieres pecar!
¿Quieres darte importancia? ¡Quieres problemas!
20 El de corazón malvado nunca da con el bien;
el que se enreda con su lengua cae en desgracia.
21 Ser padre de un necio es motivo de tristeza;
ser padre de un necio no es motivo de alegría.
22 Un corazón alegre es la mejor medicina;
un ánimo triste deprime a todo el cuerpo.
23 El impío acepta soborno y se lo guarda
para corromper las sendas de la justicia.
24 El rostro inteligente refleja sabiduría,
pero el necio vaga con la mirada perdida.
25 El hijo necio pone triste a su padre
y le amarga la vida a su madre.
26 No se debe condenar al que es inocente,
ni castigar a quien es honorable y honrado.
27 Sabio es quien cuida sus palabras;
inteligente es quien tiene un espíritu prudente.
28 Cuando el necio calla, pasa por sabio;
cuando no abre la boca, pasa por inteligente.
1 Iporãve mandi'o nandi
jeiko porã reheve
tembi'u hetágui,
ñañorãirõ reheve.

2 Tembiguái ikatupyrýva
omohendaguéne
óga jára ra'ýpe
ha imba'e rangue
reheve opytáne.

3 Tatápe ojehecha
mba'eichaguápa óro ha pláta
ha yvypóra py'apy katu
Ñandejára oikuaa.

4 Iñañáva ojapysaka
ijuru tie'ỹvare,
ha ijapúva ohendu
oñe'ẽ reívape.

5 Mboriahúre oñembohorýva
ojahéi Ijapoharére,
ndopyta rei chéne ovy'áva
hapichápe
ojehu haguére ivaíva.

6 Temineno kuéra
taita guasu mbovy'aha,
ha mitã nguéra jeroviaha katu,
itúva.

7 Itavývare ndo'ái
ñe'ẽ porã,
ha ikarai guasúvare japu.

8 Oporombopo peguáva
oimo'ã ipajeha
ha opa mba'énte
osẽ porãtaha chupe.

9 Ombohasa rei kuaáva
ojejapóva hese, ojehayhu,
ha mba'eve ndoheja reiséivagui
hapicha kuéra oñemomombyry.

10 Iporãve peteĩ jeja'o
iñarandúvape,
100 teju ruguáigui
itavývape.

11 Ipy'a tarováva
oñorãirõsénte voi,
ha oñemondóta chupe
peteĩ iñarõva.

12 Iporãve ñañuguãitĩ
vaka ñarõ ndive,
itavýva ndive ñañuguãitĩ rangue.

13 Omyengoviávape
mba'e porã ivaívape,
ivaíva ndoheja mo'ãi chupe.

14 Y osẽmba vaicha
jeiko vai oñepyrũva,
ejeheja ñorãirõgui
repa'ã mboyve pype.

15 Jeheja rei mba'e vai apohápe,
ha jejopy heko potĩva ndive,
mokõivéva
Ñandejára mbopochyha.

16 Itavýva pópe,
viru mba'evete?
Ojoguáta nga'u piko arandu
pe naiñakã porãiva?

17 Oporohayhu kuaáva,
oporohayhu opáichavo,
ñane pehẽngue hína
jajejopy vai jave.

18 Ivýrovante oipopyhy
hapichápe,
ha héra ome'ẽ hese.

19 Iñangaipáva
oñorãirõsénte voi
ha ojererovúva iñehundi.

20 Heko añáva ndovy'a mo'ãi,
ha ijapúvape ho'a vaipáta.

21 Omoñemuñáva itavýva
akã rasyrã,
ha itúva ndovy'a mo'ãi
araka'eve.

22 Py'a rory pohã guasu,
ñembyasy katu ñane mokangy.

23 Iñañáva
oñembopopegua ñemiháme,
omokarẽ haguã
teko joja rape.

24 Iñakã porãva
renonderãme oĩ arandu,
itavýva
ndoikuaái mamópa ohóta.

25 Ta'ýra tavy
ombopochy itúvape
ha isýpe ogueru vy'a'ỹ

26 Naiporãi
ñamopẽ heko porãvare,
ha ñambyepoti
kuimba'e ijohéi pyrévape.

27 Iñarandúva
iñe'ẽ rakate'ỹ
ha iñakã porãva
ndaipy'a tarováiri.

28 Itavýva okirirĩrõ
iñarandúvarõ ojeguereko,
ha ombotýrõ ijuru,
iñakã porãvarõ.