Motivo de los proverbios
1 Proverbios de Salomón, hijo de David, rey de Israel.

2 Para entender sabiduría y doctrina,
y conocer razones prudentes.
3 Para recibir prudentes consejos,
y justicia, juicio y equidad.
4 Para dar sagacidad a los incautos,
e inteligencia y cordura a los jóvenes.
5 Que lo oiga el sabio, y aumente su saber,
y que el entendido reciba consejo
6 para entender proverbios y enigmas,
y palabras sabias y profundas.

7 El principio de la sabiduría es el temor al Señor;
los necios desprecian la sabiduría y la enseñanza.
Amonestaciones de la sabiduría
8 Atiende, hijo mío, las correcciones de tu padre,
y no menosprecies las enseñanzas de tu madre;
9 adorno de gracia serán sobre tu cabeza,
y collares alrededor de tu cuello.

10 Hijo mío, si los pecadores quisieran engañarte,
no te dejes llevar por ellos.
11 Tal vez te digan: «¡Ven con nosotros!
Estemos al acecho para derramar sangre.
Acechemos sin motivo a los incautos.
12 Seamos como el sepulcro, como el abismo,
y traguémonos viva y entera a la gente.
13 Hallaremos toda clase de riquezas
y llenaremos con despojos nuestras casas.
14 Comparte tu destino con nosotros,
y compartiremos todos una misma bolsa.»
15 Pero, hijo mío, no vayas por su camino;
¡aleja tus pasos de sus veredas!
16 Sus pies corren hacia el mal,
¡se apresuran a derramar sangre!
17 No tiene caso tender una trampa
a la vista de todas las aves;
18 pero ellos atentan contra su propia vida;
¡ellos mismos se tienden la trampa!
19 Así son las sendas de la gente ambiciosa:
¡su propia ambición les quita la vida!

20 La sabiduría clama en las calles,
y deja oír su voz por las plazas.
21 Clama en los principales puntos de encuentro;
a la entrada de la ciudad expone sus razones:

22 «Ustedes, muchachos inexpertos y burlones,
¿hasta cuándo seguirán amando la simpleza?
¿Hasta cuándo seguirán burlándose de todo?
¿Hasta cuándo aborrecerán el conocimiento?
23 ¡Presten atención a mis reprensiones!
Yo derramaré mi espíritu sobre ustedes,
y les daré a conocer mis argumentos.

24 »Pero yo los llamé, y nadie quiso oírme;
les tendí la mano, y nadie me hizo caso;
25 al contrario, desecharon todos mis consejos
y no quisieron recibir mi reprensión.
26 Por eso, yo me burlaré de ustedes
cuando les sobrevenga la temida calamidad,
27 cuando la calamidad que tanto temen
les sobrevenga como un torbellino;
¡cuando les sobrevengan tribulaciones y angustias!
28 Entonces me llamarán, y no les responderé;
me buscarán de mañana, y no me hallarán.
29 Puesto que aborrecen la sabiduría,
y no optaron por temer al Señor
30 ni quisieron seguir mis consejos,
sino que menospreciaron todas mis reprensiones,
31 comerán los frutos de sus andanzas
y se hartarán con sus propios consejos.
32 Los incautos mueren por sus propios desvíos;
a los necios los destruye su autosuficiencia.
33 Pero los que me oyen vivirán tranquilos,
sin sobresaltos ni temor de ningún mal.»
Temimbo'e
1 David ra'y Salomón, Israel ruvicha guasu, imbo'epyrã oheja vaekue,
2 jahupyty haguã arandu
ha jeheko mbo'e,
ha jaikuaa haguã
ñe'ẽ ipypukúva,
3 ha jajeheko mbo'e hekópe,
jaiko haguã teko jojápe,
teko hekopegua
ha teko marangatúpe,
4 umi mba'eve oikuaa'ỹva
iñarandu haguã,
ha mitã rusu, imba'e kuaa
ha oñamindu'u kuaa haguã.
5 Iñarandúva ohendúrõ
oikuaavéta,
ha iñakã porãva
ikatupyryvéta.
6 Ikatúta jaikuaa
iñarandúva ñe'ẽ,
mba'épa he'ise umi ñe'ẽnga
ha umi ñe'ẽ hasýva.

7 Arandu ñepyrũha
Ñandejára ñemomba'e,
ivýrova katu,
ojapo'i arandu
ha jeheko mbo'e.
Mitã rusúpe guarã ñe'ẽ
8 Ehendúke che ra'y
nde ru ñe'ẽ,
ha aníke rejahéi
nde sy ne mbo'évare.
9 Upéicharõ ko'ãva
yvoty apesãta ne akãre,
ha mbo'y jegua nde ajúri.
10 Che ra'y,
ani reheja ne mbotavy
umi iñangaipáva,
ani rehendu chupe kuéra.
11 He'i ramo ndéve:
“Eju ore ndive,
ñamoñuhã imarangatúvape,
12 jahape ra'arõ ha jajuka.
13 Péicharõ
heta mba'e jahupytýta,
ha imba'e kuerakuégui
ñamyenyhẽ ta ñande róga.
14 Ha nde rehupytýne
ore rohupytyháicha avei.”
Péicha he'i ramo ndéve,
15 ani reho hendive kuéra
hape kuéragui ejei.
16 Mba'e vai apópe
ha'e kuéra ipya'e,
ha mbyky oporojuka haguã.

17 Rei oñemoĩ ñuhã
guyra kuéra ohechárõ.
18 Iñangaipáva katu
omondérõ ñuhã,
ha'e kuéra jeýnte
ho'a ipype.
19 Péicha opa
umi imba'e potáva,
imba'e pota voi ojuka chupe.

20 Arandu osapukái pe okáre
opa rupi ohenduka iñe'ẽ.
21 Opa aty guasu oĩháme
ha'e oñe'ẽ,
táva guasu rokẽme
kóicha oñehenduka:
22 “Araka'e peve piko
peẽ pene mitã rekóva
peikóta mitã tavýicha?
Peẽ pejejapóva
pevy'áta pende jejapóre?
Ha peẽ itavýva
pejahéita arandúre?
23 Pehendúna ko'ã ha'éva.
Añe'ẽ niko peẽme
che py'aite guive.
24 Pohenói vaekue
ha na peche renduséi.
Ambohasa peẽme che po
ha ndapeikuaaséi mba'eve.
25 Poheko mbo'e ramo
napehenduséi vaekue,
añemoñe'ẽ ramo peẽme
mba'eve ndapeikuaaséi.
26 Upévare, ho'a vaírõ peẽme
apukáta pende rehe,
ha pekyhyje jave
añembohorýne pende rehe.
27 Ágãnte yvytu ratãicha
kyhyje ho'áne pende ári,
opa rupi ho'a vaipáne peẽme,
ha pende jopýne jepy'apy
ha angata.
28 Upe vove, che renóine
ha añemokirirĩne pende hegui,
che rekáne
ha nda che juhúi chéne.
29 Nda pe hayhúi haguére arandu,
ha napemomba'éi Ñandejárape,
30 pemboyke haguére che ñe'ẽ,
ha opa ha'évare pejahéi,
31 upévare, pende reko vaikue
ho'áne pende ári,
pene mbojeguaru peve.
32 Ijejavykue voi
ohundi itavývape,
ha ivýrovape heko reikue.
33 Umi che rendúva katu
oikovéta py'a guapýpe,
okyhyje'ỹre mba'evégui.”